Fréjus. We zijn er vrij vroeg en
moeten wachten op het schoonmaken van een kamer. Dus wandelen we vanuit het
oude stadje naar het nieuwe, mondaine Fréjus, een paar kilometer verderop, aan
de kust. Wat een deprimerende inwisselbaarheid van luxe jachthavennieuwbouw,
kant en klaar gepland en neergeplant met hotels, bars en restaurants!
Doodongelukkig zou ik worden van slechts een uurtje op een van die boord aan
boord liggende plezierjachten.
Gelukkig heeft het oude Fréjus daar
weinig mee uit te staan. De kruisgang van het klooster van de Saint Léonce
heeft een verrassing in petto in de vorm van deels aardig bewaard gebleven
delen van een middeleeuws bestiarium: fantasiewezens geschilderd op het hout
tussen de draagbalken van het dak.
Verder nogal klein, dat oude
Fréjus. Ook Draguignan, de volgende dag, blijkt meer een gat dan een stad,
zeker tussen de middag en in de avond. Maar ik ben er zeer gecharmeerd van het
door vrijwilligers gedreven Musée des arts et traditions populaires, waar met
onmiskenbare liefde in beeld en opstelling didactisch wordt verteld over de
oude landbouw, de jacht en imkerij, oude beroepen en de zijderupsteelt.
Bovendien is de om de haverklap opklinkende lach van de waardin van Bar Les
Chasseurs op de Place du Marché een zeer gulle.
De
volgende ochtend verlaten we te voet de stad en wandelen we naar Le Malmont (550
meter). Meer nog dan op fraaie uitzichten worden we getrakteerd op de vlucht
van vele vlinders van allerlei soort. Deze valt daarbij het meest op:
Net als Charles Kinbote in Pale Fire heb ik, in tegenstelling tot
John Shade en diens en Kinbote’s touwtjestrekker, weinig kennis van
vlindersoorten. ‘It is one of the few butterflies I happen to be familiar with,’
noteert Kinbote met betrekking tot Vanessa
atalanta oftewel de Atalanta of Admiraal. Die vlinder komt Nabokov voor Pale
Fire niet alleen of zelfs niet zozeer van pas vanwege zijn fraaie voorkomen,
maar vooral vanwege de naamgeving. De naam Vanessa is namelijk in eerste
instantie afkomstig uit de literatuur: Jonathan Swift (1667-1745) creëerde
die naam middels een gedeeltelijk anagram van een vriendin en geliefde, Esther
Vanhomrigh, dochter van een koopman uit Amsterdam, en hij liet hem voor het
eerst publiekelijk fladderen in de titel van zijn gedicht Cadenus and Vanessa. ‘Het is zo typerend voor een man van zijn
eruditie,’ laat Nabokov Kinbote over Shade zeggen, ‘op zoek naar een dierbare
naam, om een vlindersoort te stapelen op een Orphische godheid, en die weer
boven op de onvermijdelijke verwijzing naar Vanhomrigh,
Esther! In dit verband zijn een paar
regels uit een gedicht van Swift (dat ik in deze uithoek niet kan thuisbrengen)
in mijn geheugen blijven hangen (…).’
Als schrijver
zoek je in eerste instantie naar woorden en taalassociaties, dus naar
benamingen die in je kraam te pas komen waar het om dieren in je roman, verhaal
of gedicht gaat. In een literair relaas of gedicht rond Napoleon en Fragonard zou
bijvoorbeeld de naam ‘ijsvogelvlinder’ een Fremdkörper
zijn en dat waarschijnlijk blijven, hoewel zo’n eveneens zeer fraaie vlinder eveneens
in deze mediterrane contreien vliegt.
Maar vaak ook is
het geluk meer met de creatieveling dan hij zelf voor mogelijk houdt. Hoe blijkt
deze oranjebruine, fraai gevlekte vlinder namelijk in het Nederlands te heten,
zoals ik naderhand mag vaststellen? Keizermantel! (Argynnis paphia.) Echter begin maart 1815 zal hij beslist nog niet
hebben gevlogen en zullen de overwinterende rupsen, zonder dat Napoleon er enig
vermoeden van had, zich nog schuil hebben gehouden in de schorsspleten van
eiken.
Overigens zouden
Kinbote’s aantekeningen ook weer van verklarende aantekeningen kunnen of zelfs moeten
worden voorzien, enzovoort. Wat bedoelt hij bijvoorbeeld met die ‘Orphische
godheid’? Ik las ergens dat de naam Vanessa ook afkomstig zou kunnen zijn van Phanes (van phainō, ‘aan het licht
brengen’), de naam van een Grieks Orfische scheppings- en voortplantingsgod.
Deze hier, die
eveneens met talrijke soortgenoten onze wandeling omfladderde, heb ik nog niet
kunnen thuisbrengen*:
Op Corsica is vandaag de honderdste Tour de France van start gegaan.
PS 15 juli: * een Cleopatra ♂ (Gonepteryx cleopatra)?
