vrijdag 26 februari 2010

TE VROEG GEKRAAID

De Turnip-Snedder
Vandaag in NRC Handelsblad maakt Guus Middag gehakt van de vertaling van Seamus Heaney's poëziebundel District and Circle door Hanz Mirck.
Inmiddels kan ik niet anders dan erkennen dat ik hier op 5 februari te vroeg heb gekraaid toen ik het opnam voor Mircks Regio en ring. Ik heb kennelijk op de Volkskranttaal van Arjan Peters, die ik nog steeds geen fijne man vind, gereageerd als een stier op een wapperende lap. Ik had, zoals ik aangaf, de originele bundel van Heaney toen nog niet gelezen. Dat heb ik intussen wel gedaan, uiteraard met de Nederlandse vertaling ernaast.
Een ouderwetse gietijzeren gehaktmolen
Ik wees er in mijn blog hiervoor al op hoe Heaney zelf als vertaler eigengereid omgaat met gedichten van Rilke. Maar eigengereidheid is natuurlijk geen vrijbrief.
Middag geeft allerlei schrijnende voorbeelden van foutief lezen en interpreteren van de Engelse teksten door Mirck. Zo is inderdaad een meat-mincer geen 'bietenmolen', maar een gehaktmolen. Bovendien is die gehaktmolen niet 'klemvast', maar vast te klemmen of, beter, te schroeven aan een tafel- of aanrechtrand, zoals bovenstaand model uit 'an age of bare hands and cast iron'. (Mijn oma had een soortgelijk ding voor snijbonen.)
Je vraagt je af hoe diep Mirck zijn ogen in zijn zakken heeft gehad, alleen al bij het openingsgedicht, 'The Turnip-Snedder', over een apparaat dat onderweg in het Nederlands van 'knollenhakker' zomaar koolhakker wordt en nu eens 'die', dan een 'hij' en dan weer een 'het' is:
(Klik om te vergroten)
Wat jammer...

maandag 15 februari 2010

OVER POËZIE VERTALEN GESPROKEN

In zijn bundel District and Circle heeft Seamus Heaney drie door hem zelf vertaalde gedichten opgenomen: twee van Rainer Maria Rilke, een gedicht van Konstantinos Kafávis. Hanz Mirck heeft besloten deze vertalingen buiten beschouwing te laten in Regio en ring, zijn vertaling van Heaney’s bundel.

Was ik de vertaler geweest dan had ik deze drie gedichten wel degelijk opgenomen in de Nederlandstalige bundel. Niet alleen vanwege hun compositorische plaatsing binnen het geheel (de vertalingen staan niet bij elkaar), maar ook vanuit een bepaalde opvatting over vertalen. Ik zou zonder naar de oorspronkelijke gedichten van Rilke en dat van Kafávis te kijken, die drie teksten van Heaney hebben vertaald. Engelstalige lezers zullen voor het overgrote merendeel ook alleen maar Heaney’s vertalingen lezen, de meesten zullen geen Duits kennen en slechts een gering aantal zal zich aan Grieks wagen.

En er is nóg een reden. Want over vertalen gesproken: wat zou een Arjan Peters van Heaney’s vertaalkunst vinden...?

Hier een van de twee Rilkegedichten.

DER APFELGARTEN

Borgeby-Gård

Komm gleich nach dem Sonnenuntergange,
sieh das Abendgrün des Rasengrunds;
ist es nicht, als hätten wir es lange
angesammelt und erspart in uns,

um es jetzt aus Fühlen und Erinnern,
neuer Hoffnung, halbvergessnem Freun,
noch vermischt mit Dunkel aus dem Innern,
in Gedanken vor uns hinzustreun

unter Bäume wie von Dürer, die
das Gewicht von hundert Arbeitstagen
in den überfüllten Früchten tragen,
dienend, voll Geduld, versuchend, wie

das, was alle Maße übersteigt,
noch zu heben ist und hinzugeben,
wenn man willig, durch ein langes Leben
nur das Eine will und wächst und schweigt.


Seamus Heaney gooit meteen maar de vermelding van het Zweedse landgoed waar Rilke in 1904 verbleef, als ballast overboord. Rilke rijmt ABAB CDCD EFFE GHHG. Heaney rijmt NIET.

Het ‘avondgroen’ wordt ‘This deepening of green’, wat toch iets heel anders is. Terwijl Heaney het ‘-grunds’ naar voren haalt, koppelt hij de avond juist aan het gras: ‘in the evening sward’. Terwijl Rilke het heeft over ‘Fühlen und Erinnern’, verdubbelt Heaney dat voelen alsof het niets is: ‘From feeling and from feeling recollected’. Een typisch Rilkeaans gesubstantiveerd werkwoord als (das) ‘Freun’ levert simpelweg ‘joys’ op.

De Oostenrijkse Bohemer heeft het over ‘in Gedanken vor uns hinzustreun’, waarbij hij vaag zoiets suggereert als het laten vallen van vruchten door de boom waar de Ier maar even flink aan schudt: ‘Issues in thoughts as ripe as windfalls scattered’.

Woordverdubbeling lijkt een stokpaardje van de Nobelprijswinnaar: ‘Here under trees like trees’ – klinkt mooi, hè? Rilke volstaat met één keer ‘Bäume’, bomen, zo zegt hij ‘wie von Dürer’. Heaney denkt het nog preciezer te weten: ‘in a Dürer woodcut’. Goed bruikbaar woord hier, in die omkapbare appelbongerd, moet hij hebben gedacht, ‘wood-cut’.

Alleen ken ik zelf niet zo’n houtsnede van Dürer met zulke bomen erop waar Rilke kennelijk op doelt, appelbomen met vruchten die onder meer ‘versuchend’ (‘pogend’ met de connotatie van ‘verleidend’) zijn.

Zou Rilke niet hebben gedoeld op bomen zoals je die ziet op een van de beroemdste gravures van Albrecht Dürer, die met Adam en Eva en de verleiding met de appel?

Ik zie bij Heaney dan wel weer de zondeval en de straf ervoor terug, hoewel nogal boers seksistisch in vergelijking met het sekse- en werkkringneutrale ‘Arbeitstagen’ van Rilke: ‘husbandry of years’… (In ‘husbandry’ zit niet alleen het woord ‘husband’, het woord zelf staat met name voor het boerenbedrijf, terwijl je bij Rilke bij wijze van spreken ook aan fabrieksarbeid zou kunnen denken.)

Arme mannen in County Derry, verleid door appels. De vrouwen verfijnd Rilkeaans op handen dragen is kennelijk niet agrarisch Iers…

Ik bedoel maar, zonder uitputtend te willen zijn: vertalen en vertalen zijn drie.


Rilke: The Apple Orchard


Come just after the sun has gone down, watch

This deepening of green in the evening sward:

Is it not as if we'd long since garnered

And stored within ourselves a something which


From feeling and from feeling recollected,

From new hope and half-forgotten joys

And from an inner dark infused with these,

Issues in thoughts as ripe as windfalls scattered


Here under trees like trees in a Dürer woodcut -

Pendent, pruned, the husbandry of years

Gravid in them until the fruit appears -

Ready to serve, replete with patience, rooted


In the knowledge that no matter how above

Measure or expectation, all must be

Harvested and yielded, when a long life willingly

Cleaves to what's willed and grows in mute resolve.

vrijdag 5 februari 2010

SCHELDEN DOET WÉL ZEER

'Schelden doet geen zeer,' heeft Hanz Mirck manhaftig als titel boven zijn blog gezet waarin hij zich verdedigt tegen wat Arjan Peters vorige week over zijn vertaling van Seamus Heany's recente gedichtenbundel District and Circle in De Volkskrant heeft geschreven.
Peters hekelt onder meer de vertaling van de titel, District en Circle zijn immers benamingen van Londense metrolijnen. Het is maar dat de lezers van zijn krant weten dat Peters een man van de wereld is...
Hij vit nog wat op dit en dat wat verkeerd vertaald zou zijn, want het is maar dat de lezers van zijn krant weten dat Peters zijn talen kent...
Hij noemt de vertaler op grond van zijn aantijgingen een 'beunhaas', want het is maar dat de lezers van zijn krant weten dat Peters een te duchten columnist is...
Over poëzie gaat het, zoals eigenlijk in zijn hele krant, helemaal niet.
Toen District and Circle in 2006 verscheen, besloot ik, ervan uitgaande dat de bundel in het Nederlands zou worden vertaald, eens te wachten met het aanschaffen van een nieuwe Heaneybundel, om eerst de Nederlandse versie te kunnen lezen, dat wil zeggen, de vertaling te kunnen lezen - tegen beter weten in natuurlijk - als was ze geen vertaling maar een uitgave met nieuwe Nederlandstalige gedichten.
Ik heb gisteren Regio en Ring aangeschaft. Ik heb er inmiddels al wat in gebladerd, heb hier en daar een gedicht gelezen en het voelde goed, het was in orde, deze toon, het ritme, de dictie, deze gedichten als gedichten, meer dan dat zelfs. We zouden meer van dit kaliber Nederlandstalige dichters moeten hebben.
Maar helaas doet schelden wél zeer. Arjan Peters weet dat. Arjan Peters is een rotzak.
- Inmiddels moet ik bovenstaand bericht helaas inhoudelijk als achterhaald beschouwen en kan ik niet anders dan toegeven dat er inderdaad te veel blunders in de vertaling van Mirck zitten. Zie mijn bericht 'Te vroeg gekraaid'.