HET KOMRIJMOTIEF

Uitgeverij De Bezige Bij kondigt voor aanstaande februari een volgende bloemlezing aan van de Grootbloemlezer die ‘als geen ander’ het talent heeft ‘te ordenen wat tot de canon behoort of te ontdekken wat in de nieuwe orde zal passen.’

Dit keer kiest de Plukenrukgrootmeester ‘uit de poëzie van alle dichters die nog niet ouder waren dan Christus ooit werd.’ En ‘daarmee’ gaat het, aldus de fondscatalogus ‘nu al (om) de spraakmakendste bloemlezing van de gedichten uit de 21^ste eeuw.’

Uitgevers horen het nu eenmaal bont te maken met hun wervende teksten. Maar hoe haal je het als samensteller in je hoofd om zo’n boek te gaan maken, amper negen jaar op weg in de 21^ste eeuw? Wanneer je zelf de leeftijd van 33 nog net niet hebt bereikt en je haalt zoiets in je hoofd kan er al geen sprake meer zijn van jeugdige overmoed. Komrij wordt kort na het verschijnen van zijn bloemlezing De 21^ste eeuw in driehonderd gedichten al 66… Dat betekent ook dat hij zo goed als zeker niet eens de hele eerste helft van deze eeuw zal meemaken, met wat mazzel haalt hij nog een paar decennia! Maar ‘na mij de zondvloed,’ zal de Opperanthologist denken.

Hoe blij moet je intussen zijn wanneer blijkt dat je met een of meer gedichten bent uitverkoren door iemand wiens reukvermogen, zoals dat van iedereen van zijn leeftijd, zodanig is afgenomen dat hij van heel wat bloempjes simpelweg geen geur meer zal kunnen opsnuiven, hoe die roosjes en viooltjes ook hun best doen lekker te ruiken of juist te stinken?

Zijn de uitverkorenen overigens al op de hoogte? Of wordt opnieuw gewerkt op basis van de uitspraak van de Amsterdamse Rechtbank in 1980 volgens welke dichters niet moeten zeiken over wat een Grootschoolmeesterbloemlezer in en met hun werk aanricht ten behoeve van de opvoeding der jeugd?

Is Gerrit Komrij te beschouwen als een dubbel zo oude Jezus – o, getallenmystiek en geloofssymboliek – die uit oprechte begaanheid met en passie voor De Nederlandse Poëzie nu ‘Laat de kinderen tot mij komen’ preekt?

Nogmaals: wat zijn dat voor papalistische kinderen die er straks – dat zul je zien – ook nog trots op blijken te zijn in de armen te worden gesloten door een kerel die bij wijze van spreken hun bejaarde vader of opa had kunnen zijn?

Gerrit Komrij mag dan geen neus meer hebben voor menige geurende bloem, een ander zintuig is er juist allerminst op achteruit gegaan. Want wie er een talent voor heeft ‘te ordenen wat tot de canon behoort of te ontdekken wat in de nieuwe orde zal passen,’ is zo goochem te weten dat je voor die goocheltruc het beste die canon en die nieuwe orde zelf bepaalt.

Met andere woorden, er kan maar één motief voor de samensteller van De 21^ste eeuw in driehonderd gedichten bestaan.

OPWINDENDE VOORUITZICHTEN

Het is weer de onzalige lijstjesmaand van critici met de volgens hen beste boeken van het afgelopen jaar. Terwijl het veel opwindender is te bedenken wat er komend jaar zoal zou moeten verschijnen.

Zonder meer een van de hoogtepunten van 2010 zou de Nederlandse vertaling (eindelijk!) zijn van With All My Heart van de Engelse novelliste Sally Markham, pionierster zo niet grondlegster van de Flarfroman.

"Er staat een kilometers lange file die u beslist moet vermijden als u vandaag nog thuis wilt komen. Het verkeer in de Dartforttunnel staat weer helemaal vast," zei James.

"Herinnert u zich intussen nog dit? Jitterbug, jitterbug, jitterbug... You put the boom-boom into my heart," zei Lady Asquit.

Onvergetelijke flarfdialogen van Dame (How Many Pages) Sally Markham.

DIEMAN VERKRIJGBAAR

Dieman is vanaf heden leverbaar.

Prijs slechts € 10,- all in per exemplaar.

Voor verdere informatie en bestelling volg de Tromdragerlink in de zijbalk.

OKTOBERKOEKOEK

Op de website van de Duitse schrijver Bodo Kirchhoff (van wie ik jaren geleden voor Het Moment, De Gids en Meulenhoff een aantal verhalen en beschouwingen vertaalde) kunnen lezers reacties plaatsen.

De meeste reacties zijn van het kaliber van die van fan Andrea:

lieber herr kirchhoff,

auf einer ereignisreichen reise durch indien begleitete mich ihr werk "infanta" und beglückte mich mental derart, daß ich wahre dankesrufe an sie in die atmosphäre schickte ... danke danke danke für dieses wunderbare leseerlebnis!

ihr fan andrea

Dat is natuurlijk schmeichelhaft, maar met je handwerk als schijver heeft dat niets van doen. Sterker, dit soort reacties zou je als schrijver simpelweg zelf kunnen verzinnen en op je eigen site kunnen plaatsen. Als bezoeker van de site geven zulke loftuitingen me slechts de gênante informatie dat de auteur in kwestie een nogal ijdel persoon moet zijn en de mentale euforie van de kapitaalvrije andrea wakkert bij mij eerder wantrouwen dan belangstelling aan.

Maar… Zou je zonder zo’n web of net ooit opmerkingen opvangen als deze van een zekere Karl-Heinz Wutkewicz?

Hallo, Bodo Kirchhoff,

"Erinnerungen an ......" Kapitel 35 "....durch Vogelgezwitscher erwachte...."

Ende Oktober zwitschert kein Vogel mehr; man hört vielleicht Krähen, Elstern sowie Ringeltauben.

"Erinnerungen an....." Kapitel 43; der Kuckuck ruft bei uns bis Juli und befindet sich Ende Oktober vermutlich in Südspanien auf dem Weg ins Winterquartier in Zentralafrika.

Kapitel 45; Allerseelen gibt es keine Kaulquappen mehr; aus denen sind bis August kleine Frösche und Kröten geworden.

Karl-Heinz Wutkewicz

Bij de jubelkreten van fan andrea zie ik een Duitse dweepster met Kashmirsjaal die ik persoonlijk nooit wil ontmoeten. Bij de opmerkingen van Wutkewicz echter loop ik opeens door een bos in het najaar of zit ik aan een water in het voorjaar én bevind ik me tegelijkertijd midden in een boek, aan het werk.

I find criticism most instructive when an expert proves to me that my facts or my grammar are wrong.

Vladimir Nabokov

WELDRA

Dieman gaat in druk en is over ca. 14 dagen leverbaar: 160 pagina's proza, eenmalige oplage van slechts 200 exemplaren, elk exemplaar genummerd en gesigneerd, professionele druk door Bariet met vormgeving van Office of CC - en dat alles voor minder dan € 10,- per stuk. Reserveer nu het nog kan uw exemplaar (exemplaren) middels een e-mail aan huub.beurskens@gmail.com .

ORIGINEEL & HANDIG

Handig, zo'n groot, dik, gebonden boek waarin voorzien is in speciale ruimten voor het maken van aantekeningen die je naderhand kunt losmaken als systeemkaartjes (met zeldzaamheidswaarde in deze gedigitaliseerde tijden).

(Wereldwijd verkrijgbaar onder de al dan niet vertaalde titel Vladimir Nabokov, The Original of Laura.)

LONI & MAREK

‘Benno Barnard was in de wolken van Oorlogskind en wou wel eens weten wie zich achter het pseudoniem Loni Wolf zou kunnen verstoppen,’ kopt Knack boven een mailinterview met deze schrijfster.

Er worden weliswaar enkele interessante kwesties aangesneden, zoals die van de vraag waarom iemand in zijn of haar leven per se meer dan één boek zou moeten schrijven om literair serieus genomen te kunnen worden, maar wat betreft de poging om zijn vermoeden bevestigd te krijgen dat het bij de naam Loni Wolf zou gaan om een dekmantel, komt Barnard niet veel verder dan de conclusie dat Stefan Hertmans er, zoals hij eerder voor mogelijk hield, in elk geval niet achter zit.

Ik begreep toch al niet hoe hij in zijn bespreking van Oorlogskind op het idee van Hertmans kwam. Ik ken het proza van Hertmans goed genoeg. En vanzelfsprekend las ik Loni WolfsOorlogskind. Maar geen enkel moment heb ik daarbij aan de toon, de woordkeuze of de thematiek van Hertmans moeten denken.

Niet dat de ‘identiteit’ van een schrijver achter zijn of haar boek me zo bijster veel interesseert. Ik stuitte in Oorlogskind echter op iets opmerkelijks, dat wil zeggen, op een geheel andere schrijver.

Loni Wolf vertelt in haar boek hoe ze, vanuit haar woonplaats bij het meer van Lugano, met haar zoon Max, die aan een progressieve spierziekte lijdt, ter ontspanning naar Gstaad gaat. Moeder en zoon logeren er in het Palace Hotel, ‘dat vanuit de verte oogt als een goed onderhouden kasteel’ (Oorlogskind p. 96).

Ik las met plezier eveneens ooit Marek van der Jagt, Gstaad 95–98. En ik herinnerde me opeens uit of in dat boek hetzelfde hotel. Die roman van Marek van der Jagt er dus weer bij gepakt en ja, hoor, bijna letterlijk (Gstaad p. 255): ‘Het Palace Hotel in Gstaad ligt op een heuvel, vanuit de verte ziet het eruit als een goed onderhouden kasteel.’

En dit is nog pas het begin!

In Van der Jagts roman (we weten inmiddels dat Marek van der Jagt niet meer of minder is dan een autonoom schrijvend personage van Arnon Grunberg) treedt de ikverteller Bruno Ritter als sommelier in dienst van precies dit hotel. ‘Het Palace Hotel was ook de plek waar veel weduwen kwamen.’ (Gstaad p. 256) Bruno palmt deze veelal rijke weduwen in met zijn praatjes en biedt aan hen op hun kamer te komen ‘bewaken’, zoals hij dat noemt.

‘Deze zwoele avond is een uitstekend moment voor de Regaleali uit Sicilië,’ merkt sommelier Bruno op in Gstaad 95–98 (p. 255). En wat zegt de sommelier tegen Loni Wolf wanneer ze alleen aan een tafeltje in het Palace Hotel zit en hij haar kennelijk voor een nog vrij jonge, gefortuneerde en mogelijk te ‘bewaken’ weduwe houdt? ‘Deze zwoele avond is een uitstekend moment voor de Regaleali uit Sicilië.’ (Oorlogskind p. 114)

Gstaad (p. 254-255): “‘Smaak,’ zei Bruno Ritter, ‘is iets individueels. Persoonlijk zou ik bij deze vis een Greco di Tufo serveren, en we hebben een uitstekende Greco di Tufo van Mastroberardino. Maar als u in de stemming bent voor iets anders, dan moet u uw wensen zeker aan mij kenbaar maken.’”

Oorlogskind (p. 114): “‘Persoonlijk zou ik bij deze vis een Greco di Tufo serveren, en we hebben een uitstekende Greco dit Tufo van Mastroberardino, een strogele wijn met geuren van abrikoos, perzik en peer. Maar als u in de stemming bent voor iets anders, dan moet u vooral niet aarzelen uw wensen aan mij kenbaar maken, mevrouw Lucatoni.’”

Maar waarover Bruno in Gstaad 95–96 niet verhaalt, daarover vertelt Loni, die in het hotelregister ingeschreven staat onder haar officiële naam Lucatoni. Ze bezorgt de sommelier een afgang door hem op pijnlijke wijze te confronteren met het bestaan van haar gehandicapte zoon: ‘De erop volgende avonden heb ik de wijnprofessor niet meer aan onze tafel gezien.’

Exit Bruno Ritter. En Marek van der Jagt?

ZIJNE KORTSTONDIGHEID

‘Je nieuwe boek in een eenmalige oplage van 200? Zelfkweller!’ riep Benno Barnard uit toen ik hem onlangs een en ander vertelde over de aanstaande zelfgevoede en -gehoede publicatie van mijn prozaboek Dieman.

‘Een zelfkweller vind ik me bij zoiets allerminst,’ was mijn antwoord. ‘Ik ervaar het vrijwillig uitzetten van boeken via een echte, commerciële uitgeverij veeleer als een zelfkwelling, omdat zoiets verwachtingen wekt die nauwelijks of niet worden ingelost.’

Hij denkt daar nog steeds over na, geloof ik. Inmiddels heb ik een prachtige uitgave van een samenhangende reeks van zes gelede gedichten van hem voor me liggen: Zijne kortstondigheid, een eenmalige uitgave van slechts 105 exemplaren (Atalanta Pers, Baarn: http://www.atalantapers.nl/).

Natuurlijk ben ik er als velen van overtuigd dat de digitalisering van teksten veel van het conventionele denken over publiceren in boekuitgaven en oplagen omver zal schoppen. Wie zich dichter waant zet nu al bij ontstentenis van een waarlijk artistiek geïnteresseerde, kritische en gerenommeerde uitgever zijn literair geschikte pixels simpelweg op internet. Wie iets te melden of te mekkeren meent te hebben, heeft daarvoor geen toestemming van papier en inkt van een geredigeerd en gedrukt tijdschrift meer nodig. Wat meteen hierbij bewezen zij. En ook de schrijfpraktijk zelf zal er ongetwijfeld door veranderen.

Het ene hoeft echter de waarde van het andere niet uit te sluiten. Het zou me niet verbazen wanneer de praktisch ongefilterde grenzeloosheid, dat wil zeggen, het dumpplaatskarakter van internet het belang van andersoortige, kleinschalige, niet verpixelbare literaire uitgaven juist zou vergroten. Publicaties waar wél redactioneel kritisch naar is gekeken, die letterlijk door de handen zijn gegaan van een vakkundige vormgever en een vakmandrukker en die als Ding an sich al een genoegen in de handen en voor de ogen van een lezer kunnen zijn. Bovendien leven we in een tijd waarin je records moet breken of kunt doodvallen: van enkele auteurs wordt belachelijk veel verkocht, van de massa anderen zo goed als niets (wat voor enkelen van hen nog belachelijker is), een derde mogelijkheid lijkt uitgesloten.

Konstantinos Kaváfis deelde zijn gedichten op losse bladen uit aan vrienden en belangstellenden; er is tijdens zijn leven geen enkele boekuitgave van hem verschenen. Bravo! Al hoeft het uiteraard niet zo extreem. Maar het belang, de waarde van het eenmalige, in vorm en omvang gelimiteerde en concrete: onderschat het niet! In de beeldende kunst steken de pas enkele decennia terug als vernieuwend door musea voor moderne kunst aangekochte televisieschermen met vage video-ideeënkunst, neonlichtbakken en andere nieuwe projectiemedia inmiddels gedateerd en meelijwekkend armetierig af tegen bijvoorbeeld een eenmalig, op conventioneel doek met olieverf in de traditie van de oude meesters geschilderd portret van Lucian Freud. David Hockney is alweer decennia geleden juist afgestapt van zijn experimenten met fotografie en reproductie ten faveure van de unieke, directe aanschouwing en het eenmalige, pixelloze schilderplezier.

Ik ben een gelukkig mens dat ik Zijne kortstondigheid van Benno Barnard en Atalanta Pers als mijn persoonlijk eigendom mag beschouwen. (Van welke internetsite of gedownload bestand kun je dat zeggen?) En dat niet alleen vanwege de esthetisch fraai verzorgde vormgeving van de uitgave: het bijzondere formaat, het harde rood met zwarte omslag, de typografie van de gedichten, afgewisseld door een soort vignetachtige tekeningnotities, het lichte, doorschijnende, kwetsbaar ogende en toch taaie rijstpapier. Mogelijk komen we Barnards gedichten nog eens tegen in een commerciële handelseditie, maar nooit zullen ze bij het lezen ervan de aandacht krijgen die ze in deze speciale setting kregen.

Een springerige reeks is het, Zijne korstondigheid, waar het motief van Odysseus’ omzwervingen doorheen is geweven als een draad die nu eens rood schrijnend letterlijk aan de oppervlakte komt (‘Ginder op Ithaka knoeien ze met je weerspannige boog/en likken de honingraat van haar gat…’), dan weer als het ware telemacheïsch onderhuids meeresoneert, zoals in gesprekken en het schaak spelen van de ‘ik’ of ‘je’ met zijn zoontje. En met Odysseus staat deze poëzie meteen ook in de dierbare gehate traditie van de Europese geschiedenis van de oude Grieken, de Romeinen die ‘beschaving,/dakpannen, wijnbouw, Caesar, geweld/tot aan hun limes’ brachten, tot Playstation en Ikea: ‘Je bent een kiezer in Ikea,/waar leven een handleiding heeft./De wet is ietwat scheefgezakt.’ Zo klinken ook de stemmen van andere dichters uit en in deze traditie mee, letterlijk soms, zoals de stem van Wystan H. Auden die nu eens als gesprekspartner het woord lijkt te mogen voeren, dan weer in een van Barnards gedichten geïncorporeerd geciteerd wordt met ‘Zet alle wekkers stop’. En wie met oog en oor voor moderne poëzie denkt niet onwillekeurig aan ‘A Game of Chess’ uit The Waste Land van T.S. Eliot bij een gedicht met de titel ‘Een potje schaak’?

Wat niet wil zeggen dat Zijne kortstondigheid niet veel meer is dan een expositie van eruditie en eloquentie. Het frappante van deze kleine reeks is dat je zonder meer de indruk krijgt dat de dichter of de ‘ik’, de ‘je’ in het geheel, de zaken niet afstandelijk beschouwt maar er zelf helemaal in zit, er deel van uit maakt, en dat binnen het lezen van enkele gedichten een cultuurhistorische ruimte ontstaat waarin een complete, zowel historisch als geografisch te bezwerven archipel wordt gesuggereerd, bij een geslaagd clair-obscur. De reikwijdte van deze gedichten overschrijft en overschrijdt het eigen noodzakelijk beperkte kader.

Daar hoort veel besef van menselijke mislukking bij, zowel op persoonlijk vlak (‘In de oude landstreek van je liefde/staat kreunend de herfsteik’) als in grotere verbanden zoals die van de verschrikkingen van de macht (‘Machinegeweren maaien het graan/van hun leven’). Maar wie zulke poëzie schrijft, houdt door het plezier van het schrijven alleen en de kracht van de ontstane beelden, op zijn minst een sprank zingeving in leven en kan eigenlijk inderdaad niet anders eindigen dan met een oproep tegen beter weten in: ‘Bewonder elkaar’.

En intussen prijs ik me dus, paradoxaal genoeg, gelukkig dat deze uitgave rechtstreeks en exclusief toegankelijk is voor mij, zoals voor nog zo’n honderd andere evenzeer verwaarloosbaren op het getal van 6,8 miljard kortstondige bewoners van deze planeet.

NOBELPRIJS VOOR ROTTE PEREN

De Nobelprijs voor Herta Müller. De redactie van Het Moment ontdekte haar al in 1987 voor Nederland en Vlaanderen met het verhaal 'Rotte peren', op verzoek voor nummer 5 vertaald door Wouter Donath Tieges (zie ook een van de blogs van 16 juni ):

HERTA MÜLLER

Rotte peren

De tuinen zijn stekend groen. De schuttingen drijven achter vochtige schaduwen aan. De vensterruiten glijden kaal en glanzend van het ene huis in het andere. De kerktoren draait, het heldenkruis draait. De namen van de helden zijn lang en vage vegen. Käthe leest de namen van onder naar boven. De derde van onder is mijn grootvader, zegt ze. Ze slaat voor de kerk een kruis. Voor de molen glanst de vijver. Het kroos is groene ogen. Tussen de biezen woont een dikke slang, zegt Käthe. De nachtwacht heeft hem gezien. Overdag vreet hij vissen en eenden. 's Nachts kruipt hij naar de molen en vreet zemelen en meel. Het meel dat hij overlaat is nat van zijn speeksel. De molenaar giet het in de vijver want het is giftig.

De akkers liggen op hun buik. Boven in de wolken staan de akkers op hun kop. De wortels van de zonnebloemen snoeren de wolken in. Vaders handen draaien aan het stuur. Ik zie vaders haar door het raampje achter de kist met tomaten. De auto rijdt hard. Het dorp verzinkt in het blauw. Ik verlies de kerktoren uit het oog. Ik zie tantes dij vlak naast vaders broekspijp.

Huizen trekken langs de straatrand voorbij. De huizen zijn geen dorpen omdat ik hier niet woon. Kleine mannetjes met vage vegen van broekspijpen lopen als vreemden door de straten. Op smalle bruisende bruggen fladderen de rokken van vreemde vrouwen. Kinderen met blote magere dijtj es staan zonder broek alleen onder een stel grote bomen. Ze hebben appels in de hand. Ze eten niet. Ze zwaaien. Ze roepen met lege mond. Käthe zwaait kort en kijkt al niet meer. Ik zwaai lang. Ik kijk lang naar de magere dijtjes tot ik, omdat ze vervloeien, alleen nog maar de grote bomen zie.

De vlakte is onder de heuvels. De hemel van ons dorp draagt de heuvels. Ze vallen niet door de wolken in de vlakte. We zijn nu al ver, zegt Käthe en geeuwt tegen de zon in. Vader gooit een brandende sigaret uit het raampje. Tante beweegt met haar handen en praat.

Tussen de schuttingen zijn de pruimen klein en groen. In het gras staan koeien kauwend in het stof van de wielen te kijken. De aarde klimt uit het gras over kale stenen, over wortels en schors. Käthe zegt: Dat zijn bergen en de stenen
zijn rotsen.

Naast de wielen van de auto wuiven struiken achter de luchtstroom aan. Uit hun wortels ruist water. De varen drinkt en schudt haar weefsel van kant. De auto rijdt over smalle grijze wegen. S-bochten, zo noem je die, zegt Käthe. De wegen raken in de knoop. Ons dorp ligt diep onder de bergen, zeg ik. Käthe lacht: De bergen zijn hier in het gebergte, en ons dorp is daar in de vlakte, zegt ze.

De witte kilometerpalen kijken me aan. Vaders halve gezicht staat boven het stuur. Tante pakt vader bij zijn oor. Kleine vogels hippen van tak tot tak. Ze verdwijnen in het bos. Ze roepen kort. Als ze de takken niet raken, dan vliegen ze, trekken hun pootjes in tegen hun buik en zijn stil. Ook Käthe weet niet hoe de vogels heten.

Käthe zoekt uit de kist met komkommers een kleine, stekelige Komkommer. Ze bijt er met een spits mondje in en spuugt de schillen uit.

De zon valt achter de hoogste berg. De berg schudt en slokt het licht op. Thuis gaat de zon achter het kerkhof onder, zeg ik. Käthe eet een grote tomaat en zegt: In het gebergte wordt het vroeger nacht dan bij ons thuis. Käthe legt haar smalle witte hand op mijn knie. De auto gonst tussen Käthes hand en mijn huid. In het gebergte wordt het ook vroeger winter dan bij ons thuis, zeg ik.

De auto snuffelt met groene lichten langs de rand van de bossen. De varen strooit haar weefsel van kant in de donkerte. Tante leunt met haar wang tegen de ruit en slaapt. De sigaret van vader gloeit boven het stuur.

De nacht vreet de kisten op de auto, vreet de groente in de kisten op. De tomaten ruiken tussen de bergen sterker dan thuis. Käthe heeft geen armen en geen gezicht. Haar hand strijkt warm over mijn koude knie. Käthes stem zit naast mij en praat van ver. Ik bijt zwijgend op mijn lippen om mijn mond niet te verliezen in de nacht.

De auto schokt. Vader dooft de groene lichten. Hij stapt uit de auto en roept: We zijn er. De auto staat voor een lang huis onder de peerlamp. Het dak van het huis is zwart als het bos. Tante slaat het portier dicht en duwt vader een nachthemd in de hand. Ze wijst met haar kromme wijsvingger omhoog de donkerte in en zegt: Boven is het dorp. Ik volg haar wij svinger en zie de maan.

Hier is de watermolen, zegt Käthe. Vader klemt het nachthemd onder zijn arm en reikt tante een sleutel aan. Tante sluit de groene voordeur open. Käthe zegt: Het oudje woont boven in het dorp bij haar zuster.

Tante verdwijnt achter een zwarte deur. Naar haar kamer, zegt vader. Hij gaat de smalle houten trap op en sluit het luik achter zich. Käthe en ik liggen in de voorkamer in een smal bed onder het kleine zwarte raam met het gordijn van witte kant. Door de wand van de kamer ruist het water. Käthe zegt: Het is de beek.

Käthes haar ritselt in mijn oor. Buiten voor het kleine zwarte raam hangt de maan in de zwarte muil van de wolken. Daar is het dorp.

Käthes dijen liggen lager dan mijn dijen. Käthes hoofd ligt hoger dan mijn hoofd. Käthes buik ademt warme lucht. Onder mijn korte smalle lichaam ritselt de strozak.

Achter de zwarte deur ritselt het bed. Achter het luik ritselt het hooi.

De warme lucht uit Käthes buik ruikt naar rotte peren. Käthe haalt suizelend adem in haar slaap. Uit het gordijn van witte kant groeien druipende kluiten bloemen met grijpende stelen, met slangetjes van bladeren.

Een geknerp valt van de trap. Ik hef het hoofd op en laat het terugvallen. Vader gaat achter het geknerp aan. Vader is op blote voeten. Hij morrelt met grote handen aan de zwarte deur. De deur knerpt niet. Vaders tenen knakken, en de zwarte deur valt geruisloos achter zijn rug in het slot. Tante giechelt en zegt: Koude voeten. Vader smakt met zijn lippen en zegt: Muizen en hooi. Het bed kraakt. Het kussen ademt luid. De deken slaat steeds dubbel, hortend en stotend. Tante kreunt. Vader hijgt. Met korte schokken schiet het bed uit het hout.

Achter het huis stamelt de beek. De kiezel dringt, de stenen duwen. Käthe trekt in haar slaap met haar hand. Tante giechelt, vader fluistert. Achter het zwarte raam fladdert een rond blad.

Het slot van de zwarte deur klikt. Vader klimt op blote voeten zonder hielen de smalle houten trap op. Zijn hemd hangt open. Zijn lopen ruikt naar rotte peren. Het luik knerpt en valt zachtjes dicht. Käthe draait haar gezicht in haar slaap. Vaders dijen ritselen in het hooi.

De beek stamelt tussen mijn ogen: Ik heb onkuisheid begaan, ik heb naar onkuisheid gekeken, ik heb onkuisheid beluisterd, ik heb onkuisheid gelezen. Ik begraaf mijn handen onder de deken. Ik teken met mijn vingers S-bochten op mijn dijen. Op mijn knie is ons dorp. Käthe trekt in haar slaap met haar buik.

De bloemkluiten neigen hun witte stelen. Het zwarte raam heeft een grijze barst. De wolken hangen vol rode snoeren. De dennen lopen aan de punten groen uit.

Tante staat verkreukeld in de zwarte deuropening. Onder haar nachthemd trillen meloenen. Tante zegt iets over rode wolken en over wind. Käthe geeuwt met grote, rode mond en strekt de armen voor het kleine raam. Het luik
knerpt. Vader komt gebukt de smalle trap af. Zijn gezicht is stoppelig en zegt: Goed geslapen. Ik zeg: Ja. Käthe knikt. Tante knoopt haar blouse dicht. Tussen de meloenen is het knoopje te klein en glipt terug uit het knoopsgat. Tante kijkt vader aan en zegt weer haar zin met de wind en de rode wolken. Vader leunt tegen de houten trap en kamt zich. Hij laat een dot zwarte haren uit de vette kam naast de trap vallen. Om twee uur komen we jullie halen, zegt hij. Tante kijkt lachend naar de groene deur en zegt: Käthe
weet ervan.

De auto gonst. Tante zit naast vader in de auto. Ze kamt zich met de vette kam. Achter haar oor is het haar grijs. Ik kijk naar de rode daken in de verte. Käthe zegt: Daarboven is het dorp. Ik vraag: Is het groot. Käthe zegt: Klein en lelijk.

Ik ga in het gras liggen. Käthe zit op een steen naast de beek. Ik zie Käthes blauwe broekje met de gele vlek van rotte peren tussen haar dijen. Käthe laat haar rok tussen haar dijen glijden. Käthe zweept het water met een stok onder de stenen.

Ik kijk in het water en vraag: Ben jij al een vrouw. Käthe gooit kiezelsteentjes in het water en zegt: Alleen wie een man heeft, is een vrouw. En jouw moeder, vraag ik. Ik bijt een berkeblad fijn in mijn mond. Käthe trekt een margriet uit elkaar en zegt dromerig: Wil me, wil me niet. Käthe gooit het kale gele margrietbolletje in het water: Mijn moeder heeft toch kinderen, zegt ze. Wie geen man heeft, heeft ook geen kinderen. Waar is hij, vraag ik. Käthe plukt een varenblad stuk: Wil me, gestorven, wil me niet. Vraag je moeder maar als je me niet gelooft. Ik pluk margrieten. De oude Elli heeft geen kinderen, zeg ik. Die heeft nooit een man gehad, zegt Käthe. Ze vermorzelt een bruingespikkelde kikvors met een steen. Elli is een oude vrijster, zegt Käthe. Het rode haar is erfelijk. Ik kijk in het water. Haar
kippen zijn ook rood, en haar hazen hebben rode oogjes, zeg ik. Uit de margrieten kruipen zwarte torretjes over mijn hand. Elli zingt 's avonds in de tuin, zeg ik. Käthe staat op een boomstronk en roept: Die zingt omdat ze drinkt. Vrouwen moeten trouwen, dan drinken ze niet. En mannen, vraag ik. Die drinken omdat het mannen zijn, zegt Käthe. En jij, vraag ik. Käthe verdraait haar ogen. Käthe vedraait haar ogen. Ik ga trouwen, zegt ze. Ik gooi een steen in het water en zeg: Ik drink niet en trouw niet. Käthe lacht: Nog niet, maar later wel, nu ben je nog te klein. En als ik niet wil, zeg ik. Käthe plukt wilde aardbeien. Als je groot bent, wil je wel, zegt ze.

Käthe ligt in het gras en eet wilde aardbeien. Tussen haar tanden plakt rood zand. Haar dijen zijn lang en bleek. De vlek in Käthes broekje is nat en donkerbruin. Käthe gooit de lege steeltjes van de aardbeien over haar gezicht en zingt: En dat brengt me die ene man, niemand van wie ik méér houden kan, en die me gelukkig maken zal. Haar tong draait rood in het rond en hangt in haar mondholte aan een witte draad. Dat zingt Elli 's avonds in de tuin, zeg ik. Käthe doet haar mond dicht. Hoe gaat 't verder, vraag
ik. Käthe knielt in het gras en zwaait. De auto komt uit de daken in de verte aanrollen. Op de auto rammelen de lege kisten.

Vader stapt uit de auto en sluit de groene voordeur. Tante zit naast het stuur en telt geld. Käthe en ik klimmen op de auto. De auto gonst. Käthe zit naast mij op een lege komkommerkist.

De auto rijdt hard. Ik zie hoe diep de bossen zijn. De kleine vogels zonder namen fladderen over de weg. De schaduwvlekken van de takken staan kartelig op Käthes gezicht. Kathes lippen hebben donkere scherpe randen. Haar wimpers staan dik en spits als dennenaalden.

Door de dorpen lopen geen mannen, geen vrouwen. Onder de grote bomen staan geen blote kinderen. Tussen de grote bomen ligt rimpelig fruit. Ruigharige honden blaffen
de wielen na.

De heuvels gaan over in brede akkers. De vlakte ligt op haar zwarte buik. De wind staat stil. Käthe zegt: We zijn zo thuis. Ze plukt aan de neerhangende acaciatakken. Käthe rukt met witte handen de blaadjes van de stelen en
heeft geen gezicht. Haar stem zegt zachtjes: Wil me, wil me niet. Käthe bijt in haar mond het kale steeltje fijn.

Achter de akker staat een grijze kerktoren: Daar is onze kerk, zegt Käthe. Het dorp is plat en zwart en stil. Jezus hangt bij de ingang van het dorp aan het kruis, neigt het
hoofd en toont zijn handen. Zijn tenen zijn heel dun en lang. Käthe slaat een kruis.

De vijver glanst zwart en leeg. De grote slang vreet in de molen zemelen en meel. Het dorp is leeg. De auto stopt voor de kerk. Ik zie de toren van de kerk niet. Ik zie de lange bultige muren achter de populieren staan.

Käthe loopt met tante de zwarte straat uit. De straat heeft geen richting. Ik zie het plaveisel niet.

Ik ga naast vader zitten. De zitting is nog warm van tantes dijen en ruikt naar rotte peren.

Vader rijdt en rijdt maar door. Strijkt met zijn hand door zijn haar, strijkt met zijn tong over zijn lippen. Vader rijdt met handen en voeten door het lege dorp.

Achter een raam zonder huis flakkert een licht. Vader rijdt door de schaduw van de poort het erf op. Hij trekt het zeil over de auto.

Moeder zit aan de tafelrand onder het licht. Ze stopt een sok met een lege hiel vol grijze wol. De wol kruipt glad uit haar hand. Moeder-werpt een strakke blik op vaders jasje. Ze glimlacht. Haar glimlach is zwak en mankt aan de lippenrand.

Vader legt blauwe bankbiljetten een voor een op tafel en telt. Tienduizend, zegt hij luid. En mijn zuster, vraagt moeder. Vader zegt: Zij heeft haar deel al. En achtduizend krijgt de ingenieur. Moeder vraagt: Daarvan. Vader schudt het hoofd. Moeder pakt het geld en brengt het in
beide handen naar de kast.

Ik lig in mijn bed. Moeder buigt zich over mij heen en geeft me een kus op mijn wang. Haar lippen zijn net zo hard als haar vingers. Hoe hebben jullie daar geslapen, vraagt ze. Ik doe mijn ogen dicht: Vader boven, in het hooi, tante in haar kamer en Käthe en ik in de voorkamer, zeg ik. Moeder geeft me kort een kus op mijn voorhoofd. Haar ogen glanzen koud. Ze draait zich om en gaat.

De klok tikt door de kamer: Ik heb onkuisheid beluisterd. Mijn bed staat tussen een ondiepe rivier en een moe bladerbos in de vlakte. Achter de muur van de kamer kraakt het bed met korte schokken. Moeder kreunt. Vader hijgt. De vlakte is volgehangen met zwarte bedden en met
rotte peren.

Moeders huid is slap. De poriën zijn leeg. De rotte peren kruipen in de huid terug. De slaap is zwart onder de oogleden.

VERTALING WOUTER DONATH TIEGES

BEANTWOORDEN AAN DE TIJD

In De Groene Amsterdammer kwalificeert een poëziebespreker een bepaalde poëet als 'een van de weinige dichters die werkelijk beantwoorden aan de tijd'. Het klinkt als een opvatting over werkelijkheid en tijd die totaal niet meer van deze tijd is.

DIEMAN IN DE MAAK

DIEMAN - DE INHOUD

Dieman, tranches de vie

de inhoud:

Rookbier - De haas - Schwierger - De stuw - Allerzielen - Een gedrochtelijk kind - De Lebensprüfer - Bij het bloeien der ligusters - * - Chinese Burn - Platotomaten - De middagwandelaar

De vormgeving van Dieman is in handen van de vormgevers van Office of CC.

Naar verwachting zal het boek worden gedrukt in de loop van september, waarna het alleen op persoonlijke titel en tegen de kostprijs verkrijgbaar zal zijn. Het boek (160 pagina's) zal verschijnen in een eenmalige, gelimiteerde professioneel verzorgde paperbackuitgave. Dat wil zeggen dat er slechts 200 (genummerde en gesigneerde) exemplaren van zullen bestaan. Het is niet de bedoeling dat er naderhand wordt bijgedrukt of dat er nog een handelseditie zal verschijnen noch dat de tekst digitaal verkrijgbaar zal zijn.

Reservering (maximaal 2 exemplaren) kan geschieden middels een bericht aan:huub.beurskens@gmail.com

Zie ook Tromdrager (hiernaast).

DE SCHILDER OVER DE VLOER

Wat een heerlijk bericht vandaag in NRC Handelsblad! Het schilderij Vogel van Karel Appel dat sinds 1976 eigendom is van het Groninger Museum, is wel degelijk door Appel zelf geschilderd, aldus René Windig, de zoon van de voormalige bezitter: ‘Mijn vader heeft Vogel al in 1951 of 1952 van Karel Appel gekregen. Hij kende Appel goed, de schilder kwam regelmatig bij ons over de vloer. Op mijn babyfoto’s is te zien hoe het werk bij ons thuis boven de bank hangt.’

Onlangs werd duidelijk dat er nog een Vogel van Karel Appel bestaat. Die werd in maart op de Tefaf verkocht aan een rijke stinkerd in Beiroet. De olieverfschilderijen lijken als twee druppels water op elkaar.

‘Windig vermoedt dat Appel zelf een kopie heeft gemaakt omdat hij het originele schilderij niet wilde afstaan.’ En Kees van Twist, directeur van het Groninger Museum, vindt dat een heel geloofwaardig verhaal. Nogal wiedes, want het opduiken van de tweede Vogel (een gesigneerde) zorgde voor twijfels omtrent de ‘echtheid’ van de (ongesigneerde) Groningse Vogel. Dat de inmiddels naar Libanon gevlogen Vogel een echte Appel is, wordt kennelijk voetstoots aangenomen. De museumdirecteur wil verfmonsters van de twee schilderijen met elkaar laten vergelijken, want ‘de onderste steen moet boven’.

Wat zou het inderdaad heerlijk zijn wanneer zou blijken dat beide werken met soortgelijke verf en in dezelfde tijd zijn gemaakt, dus dat Karel Appel inderdaad een kopie van zijn eigen werk heeft gemaakt… De man van welhaast gevleugelde uitspraken als ‘Ik rotzooi maar wat an,’ ‘Ik schilder als een barbaar in deze barbaarse tijd’ en ‘Een leven zonder inspiratie is voor mij het allerlaagste, het meest platvloerse wat er is.’ Hoeveel ‘inspiratie’ zou een mens nodig hebben om een ‘geïnspireerd geschilderd schilderij’ zo exact mogelijk te kopiëren? Vast staat dat je een expressionistisch of expressief geschilderd werk niet exact kunt kopiëren door net zo expressief te schilderen, integendeel… Je kunt dezelfde schildergebaren nooit meer hetzelfde maken en zult als een Biedermann moeten werken, d.w.z. moeten opmeten, afwegen, mengen, penselen om althans het effect ervan na te bootsen. Wat heerlijk om hierover verder te peinzen en de mythe van de expressie te beschouwen (en te aanschouwen) in het domein van de knutselkamer…

Maar zelfs wanneer uiteindelijk mocht blijken dat een van de twee Vogels niet door Appel zelf is geschilderd, loopt dit verhaal toch nog fraai af, namelijk hoe dan ook met een debunking van de artistieke pretenties van een schilder van wie men, volgens kunsthistorica en Cobrakenner Willemijn Stokvis kan zeggen ‘dat hij de scheppingsdrift in zich wakker probeerde te schudden waarmee het universum zou zijn gemaakt.’

AFTERIMPRESSION

Afterimpression, olieverf op doek, 30 x 70 cm

GENETRICKS

Genetricks, olieverf op doek, ca. 60 x 70 cm

GEEN ONTKOMEN AAN

Dirk van Bastelaere is beslist geen naïeve idioot. In een vraaggesprek, gepubliceerd in de nieuwe aflevering van Poëziekrant, maakt hij tussen het aanbieden en zelf verorberen van cent wafers door, zinnige opmerkingen. Hij toont het boek World Poetry en roept ‘Kijk, welke twee Nederlandstalige dichters staan in dit boek? Kopland en Van Vliet. Ik wil niet weten wat een Egyptenaar over onze poëzie denkt!’ Van Bastelaere ageert tegen de beperktheid van dit soort beeldvorming. ‘Elke dichter opereert in een gigantische algemene, dat wil zeggen niet strikt literaire intertekst,’ zegt hij. ‘Je wordt beïnvloed van alle kanten.’

Ik wil dat onderstrepen. En ik wil er aan toevoegen dat elke dichter bijgevolg ook door gigantisch veel meer niet beïnvloed wordt. En bij dat gigantisch vele waardoor hij niet beïnvloed wordt, simpelweg omdat hij in onze tijd inderdaad door van alles en nog wat wordt beïnvloed, zou juist wel eens zoiets als ‘de Vlaamse poëzie’ of ‘de Nederlandse poëzie’ kunnen behoren, hoewel hij zelf in het Vlaams of Nederlands schrijft. Hij heeft wellicht heel wat meer en beters te doen dan zoiets als de Nederlandstalige poëzie bestuderen en bijhouden.

Misschien, mogelijk, waarschijnlijk reageer ik als allergisch op ‘studies’ over de stand van zaken in ‘de Nederlandse literatuur’ zoals die van Vaessens, evenals op bloemlezingen van Nederlandse poëzie of op een bloemlezing die nadrukkelijk Vlaamse van Nederlandse poëzie van elkaar wil afschotten en op veel meer van en binnen ‘de Nederlandse literatuur’, omdat ik er niet bij hoor! Ik bedoel niet dat ik erbij zou willen horen en me onderschat en gepasseerd voel en vanuit frustratie wrevelig reageer. Ach, uiteraard ben ik, als elk normaal mens, gevoelig voor positieve aandacht en complimenten en nog meer voor het tegenovergestelde ervan. Maar of ik nu met drie of tien gedichten van me in ‘De Komrij’ word gegijzeld, ik word net zo ingerekend door en gerekend tot de Nederlandse dichtkunst. Zelfs met niet meer dan een titelvermelding of een voetnoot in een universitaire studie over of in een overzicht van Nederlandstalig proza, behoort mijn werk tot De Nederlandse Literatuur. Hoewel de enige overeenkomst tussen mijn boeken en boeken uit de Nederlandse literatuur is dat ze geschreven zijn in de Nederlandse taal.

Het is zoiets als wanneer je een olieverfschilderij tot de Nederlandse kunst zou rekenen op grond van het feit dat het niet met verf van Windsor & Newton of Lefranc & Bourgeois is geschilderd, maar met Oud Holland of Talens.

Een vergelijking waarmee ik de boekenplank missla natuurlijk, maar niet zonder hem te schampen.

Als dialect sprekend Limburgs jongetje werd het Nederlands me opgedrongen, werd ik ertoe gedwongen het me ‘eigen’ te maken. Dat kostte me veel moeite en zelfoverwinning. Ik woon al vele jaren samen met een vrouw die het perfecte ABN met de paplepel ingegoten heeft gekregen door haar Haarlemse ouders, beiden met ouderwets degelijk kweekschooldiploma. Ik geef nog veel meer jaren les in Amsterdam, zonder dat een leerling iets opvalt aan mijn Nederlands, zelfs niet qua intonatie, ik kan er in lachen en huilen. Ik vraag bij de slager allang niet meer om ‘droogworst’. Maar wel vind ik het nog altijd een beter woord of soort snijworst dan ‘cervelaat’, dat me steevast aan hersenvlees doet denken. Zoals ‘sjink’ lekkerder is dan ham en zoals ‘balkenbrij’ te belachelijk is om uit te spreken. Stel dat je gaat dementeren, zo peins ik over mezelf, dat je zit te raaskallen terwijl je wordt voortgeduwd in een rolstoel van Sint Jacob aan de Plantage Middenlaan, zal dat dan in het Tegelse dialect gebeuren? Sjei oêt, ik moet er niet aan denken, maar ik acht de kans niet uitgesloten…

Wil ik dan dat mijn gedichten en proza tot de Limburgse literatuur worden gerekend? Nog minder dan tot de Nederlandse!

Van de Nederlandse literatuur heb ik tenminste nog het een en ander gelezen dat de moeite waard is. Maar zoiets als De Nederlandse Literatuur bestaat voor mij simpelweg niet. Ik weet er veel minder van dan een doorsnee leraar Nederlands. Van de meeste schrijvers die ertoe worden gerekend heb ik nooit iets gelezen, tenzij op de middelbare school, daarna, zoals dat met bijna alle leerlingen gaat, gewoon weer vergeten wat het was en waar het over ging. Ik sla het schoolboek Onze literatuur van Piet Calis open en geef inhoudelijk niet thuis (tenzij ik zou willen bluffen met wat etiketten en kreten als ‘sociaal realisme’, Kniertje en Eline Vere) bij namen als Coornhert, Langendijk, Rhijnvis Feith, Staring, Conscience, Couperus, Van Deyssel, Heijermans, Van Bruggen, Blaman, Haasse. Wolkers behoort voor mij al tientallen jaren tot het leesverleden. Nooit iets gehad met Reve. Van A.F.Th. van der Heijden het meeste helemaal niet gelezen. Kader Abdolah ken ik alleen als fors besnorde talking head. Enzovoort. Totaal geen sluitend overzicht dus, zelfs geen gapend. Hapsnaplectuur, gebaseerd op intuïtie en vooroordelen. Wat niet betekent dat ik niet heb gelezen en niet blijf lezen. Herlezen ook. Wat werk van al dan niet dode buitenlandse schrijvers betreft voor zover mogelijk in hun originele taal, anders in Nederlandse, Duitse of Engelse vertaling. Of iets wel of niet tot ‘onze literatuur’ behoort of daarvoor van belang is, heeft me tijdens mijn eigen lees- en schrijfwerk nooit werkelijk geïnteresseerd. Met als gevolg dat ‘invloeden’ die ik en mijn werk mogelijk hebben ondergaan en de literaire artisticiteit waar ik me heb willen ‘inschrijven’ voor het grootste en beslist belangrijkste deel van niet-Nederlandse origine zijn. Al dan niet opzichtige intertextualiteit in mijn proza en poëzie heeft zelden te maken met Nederlandstalige literatuur. Je zou toch ook gek zijn, zeker in Holland, als je alleen maar bij je landgenoten de kunst zou willen afkijken? Bovendien zijn de invloeden, dat weet ik zeker, van de beeldende kunst (qua ‘taal’ in se al internationaal) en de film (idem), niet van minder belang, of van muziek, zoals van zoveel meer. Wanneer ik dingen van mezelf in vertaling lees, herken ik daarin helemaal niets van zoiets als Nederlandsheid: ook als typische Nederlands exportproduct is mijn werk dus ongeschikt.

Met andere woorden, ik voel me bij mijn nekvel gegrepen en verfomfaaid of anderszins vervormd in een hok gesmeten, doet er niet toe of iemand mijn boeken daar op de hoogste regalen zet, ze links of rechts laat liggen of ze in de papierversnipperaar van het departement van De Nederlandse Literatuur deponeert.

Ach, er is natuurlijk geen ontkomen aan, ik weet het. ‘Hier jij!’ Zelfs het protest tegen internering kan zelf weer tot ‘onze literatuur’ worden gerekend, zodat ik me niet eens iets kan voorstellen bij externering… Tegenstribbelen helpt dus niet, maar het geeft tenminste nog de illusie van beweging, wilskracht en dus eigenheid.

HET MOMENT 8

HET MOMENT NUMMER 8, LENTE 1988

Omslagillustratie: Thomas Schindler

Inhoud

Arjen Duinker, Gedichten

Stefan Hertmans, ‘De grenzen van woestijnen’ – proza

Thomas Schindler, Portfolio – schilderijen

Christiaan Lucas Hart Nibbrig, ‘Doodschrijven’ – beschouwend proza, uit het Duits vertaald

Adam Zagajewski, ‘Juni’, ‘Weggaan naar Lwów’ – gedichten, uit het Pools vertaald door Gerard Rasch

Uwe Kolbe, Gedichten – uit het Duits vertaald door Ton Naaijkens

Wouter Donath Tieges, ‘Nachtlichamen’ – proza

Jan G. Elburg, ‘Voorzichtig met de ogen’ – gedichten

Carlo Emilio Gadda, ‘Een ochtend in het slachthuis’ – uit het Italiaans vertaald door Annegret Böttner en Leontine Bijman

Stefan Hertmans, ‘Florentijns inlegwerk’ – poëzie

Huub Beurskens, ‘De Ka van Caïro of een verduistering van staat’ – proza

In de vaste rubriek MOMENTA: Marcel Mariën, ‘Nieuwe enquête over de eenzaamheid’, ‘Diplomatieke perestrojka’, ‘De toekomst der futurologie’, ‘De hoop van de veroordeelde’ – uit het Frans vertaald door Laurens Vancrevel. Redactie, ‘Tijd’

Dit laatste nummer van HET MOMENT bevat een index van de nummers een tot en met acht (auteursregister, vertalersregister, overzicht van afgebeelde werken).

De auteurs

Aichinger, Antonioni, Armando, Ashbery, van Baaren, ter Balkt, Banville, van Bastelaere, ten Berge, Bernlef, Beurskens, Breytenbach, Brodskij, Budé, Celati, Cesariny, Chia, Claus, Clemente, Duden, Duinker, Dumas, Elburg, Fenton, Gadda, Gass, Gimferrer, Gürsel, Hamelink, Hart Nibbrig, Hertmans, Hojholt, Hughes, Hülsmanns, Ingold, von Kieseritzky, Kirchhoff, Kitaj, Kolbe, Kouwenaar, Krijgelmans, Krolow, Krüger, Kusters, Landolfi, Manea, Mansour, Mariën, Matthias, Messerschmidt, Middleton, Mifka, Müller, Naaijkens, Nicolai, Nolens, Ooka, Oshima, Ouwens, Rakusa, Schädlich, Sebald, Simic, Smits, Spinoy, Strand, Tabucchi, Tepeneag, Tieges, Tusquets, Vancrevel, Verbong, Vermeulen, de Vree, Waterhouse, Wright, Zagajewski.

HET MOMENT 7

HET MOMENT NUMMER 7, WINTER 1987

Omslagillustratie: Raymond Barion

Inhoud

Tomasso Landolfi, ‘De kus’, ‘Een vrouwenborst’ – proza, uit het Italiaans vertaald door Annegret Böttner en Leontine Bijman

Alex Vermeulen, Portfolio – fotografie

Kees Ouwens, Gedichten

Gianni Celati, ‘Baratto’ – proza, uit het Italiaans vertaald door Tineke van Dijk

Ilse Aichinger, ‘Mijn vader van stro’ – proza, uit het Duits vertaald door Annemiek Munsterman

Hugo Claus, ‘Gezegden’ – gedichten

Pere Gimferrer, fragmenten uit ‘Fortuny’ – proza, uit het Spaans vertaald door Marga Demmers

Christopher Middleton, Gedichten – uit het Amerikaans vertaald door H.C. ten Berge

Ljerka Mifka, ‘Hij die praat en lacht’ – proza, uit het Slavisch vertaald door Maja Danon en Josina van der Grijp

Huub Beurskens, ‘De laatste nacht’ – proza

‘Hommage aan Georg Trakl’: gedichten van Theo van Baaren, H.H. ter Balkt, Dirk van Bastelaere, Huub Beurskens, Frans Budé, Jan G. Elburg, Stefan Hertmans, Gerrit Kouwenaar, Wiel Kusters, Erik Spinoy, Laurens Vancrevel

Stefan Hertmans, ‘Sneeuwdoosjes’ – essay

Ted Hughes, Gedichten – uit het Engels vertaald door Peter Nijmeijer

In de vaste rubriek MOMENTA: Pere Gimferrer, ‘Le Carré en Simenon’, ‘Marilyn en de schrijvers’ – uit het Spaans vertaald door Marga Demmers

HET MOMENT NUMMER 6, HERFST 1987

Omslagillustratie: Sandro Chia

Inhoud

Dumitru Tepeneag, ‘Door het sleutelgat’ – proza, uit het Roemeens vertaald door Jan Willem Bos

H.C. ten Berge, ‘Romance & Passion’ – gedicht

Michaël Krüger, ‘Enkele personen van Sandro Chia vertellen’ – gedichten, uit het Duits vertaald

Sandro Chia, portfolio – schilderijen

Charles Wright, ‘Tatoeëringen’ – gedichten, uit het Amerikaans vertaald door Peter Nijmeijer

Huub Beurskens, ‘Verstrooide leeuwen’ – essay

H.H. ter Balkt, gedichten

Ouka Lele, portfolio – fotografie

Jacques Hamelink, ‘Boek koning David’ – gedichten

Hans Joachim Schädlich, ‘Hoe dan ook wat ook maar’ – proza, uit het Duits vertaald door Wouter Donath Tieges

K. Smits, Proza

W.G. Sebald, ‘De donkere nacht zet in’ – poëzie, uit het Duits vertaald

In de vaste rubriek MOMENTA: Sandro Chia, 'Hartstocht voor de kunst' - uit het Italiaans vertaald door Annegret Böttner en Leontine Bijman

Fotogafie: Ouka Lele

HET MOMENT 5

HET MOMENT NUMMER 5, ZOMER 1987

Omslagillustratie: Leonardo Cremonini

Inhoud

Herta Müller, ‘Rotte peren’ – uit het Duits vertaald door Wouter Donath Tieges

Leonard Nolens, ‘Sint-Vitusdans in oktober’ – gedichten

Michelangelo Antonioni, ‘Het meisje, de misdaad…’, ‘Van een zevenendertigste verdieping aan Central Park’ – proza, uit het Italiaans vertaald door Tineke van Dijk

Rommert Boonstra, portfolio – fotografie

Mário Cesariny, ‘De verbrande stad’ – proza, uit het Portugees vertaald door August Willemsen

Ilma Rakusa, ‘Wij’ – proza, uit het Duits vertaald

Leonardo Cremonini, portfolio

Stefan Hertmans, ‘Traagheid’ – essay

Ingomar von Kieseritzky, ‘Traagheid of Taferelen uit de Vita Activa’ – proza, uit het Duits vertaald door Stefan Hertmans

Makoto Ooka, gedichten – uit het Japans vertaald door Noriko de Vroomen en Pim de Vroomen

Nedim Gürsel, ‘De tunnel’ – proza, uit het Turks vertaald door Erik Jan Zürcher

In de vaste rubriek MOMENTA: Ben Verbong, ‘Over Nagisa Oshima’, Nagisa Oshima, ‘Yukio Mishima of de geometrische plaats van een gebrek aan politiek bewustzijn’ – vertaald door Annemiek Munsterman

OUR BIAS - DRIELUIK

Our Bias - drieluik - olieverf op doek

HET MOMENT 4

HET MOMENT NUMMER 4, LENTE 1987

Omslagillustratie: Wayne Thiebaud

Inhoud

John Banville, ‘Mefisto’ – proza, uit het Engels vertaald door Peter Nijmeijer

Wayne Thiebaud, portfolio

Marcel Mariën, Drie verhalen – uit het Frans vertaald door Stefan Hertmans

Per Højholt, ‘Cheopteryx. Fantasmagorieën’ – poëzie, uit het Deens vertaald door Gerard Rasch

Bodo Kirchhoff, ‘Olmayra Sanchez en ik’, ‘Mijn vroege einde’ – proza, uit het Duits vertaald door Annemiek Munsterman

Friedrich Nicolai, ‘Het geval Messerschmidt’ – beschouwend proza, uit het Duits vertaald door Jan Gielkens

Franz Xaver Messerschmidt, ‘Ingezonden brief’ – fictief proza, uit het Duits vertaald door Jan Gielkens

Stefan Hertmans, ‘Zoutsneeuw’ – gedichten

Esther Tusquets, ‘Zomerorkest’ – proza, uit het Spaans vertaald door Arie van der Wal

Karl Krolow, ‘Herodotus of het begin van de geschiedenis’ – poëzie, uit het Duits vertaald

Martin Parr, ‘The Last Resort’ – fotografie

Ton Naaijkens, ‘De poolheilige’ – beschouwend proza

Joyce Mansour, ‘Eindeloos, op het gazon’ – proza, uit het Frans vertaald door Laurens Vancrevel

In de vaste rubriek MOMENTA: Laurens Vancrevel, ‘De toekomst van een geforceerd klimaat’: ‘Als de “consumptieve” literatuur de hoofdstroom wordt van het literaire klimaat van de toekomst, zal het niet minder dan een breuk betekenen in de literaire ontwikkeling vanaf de romantiek, die te vergelijken is met wat er in de Russische literatuur gebeurde toen het zogenaamde socialistische realisme werd voorgeschreven. De massale bloei van de literatuur zal, door de mechanismen van de markt en media, kwantitatief in stand worden gehouden, maar voor dissidenten van de massacultuur zal weinig plaats meer zijn; alle “andere” literatuur zal, min of meer ondergronds, naar nieuwe wegen moeten zoeken.’

HET MOMENT 3

HET MOMENT NUMMER 3, WINTER 1986

Omslagillustratie: Marlene Dumas

Inhoud (o.a.)

Breyten Breytenbach, ‘Zelfportret/Dodenwacht’ – proza, vertaald door Peter Nijmeijer

Armando, Gedichten

Peter Waterhouse, Gedichten – uit het Duits vertaald door Gerrit Jan Berendse

Gianni Celati, ‘Hoe de wereld draait’, ‘Mijn ook ontdekt het bestaan van vreemde talen’, ‘Hoe een fotograaf aanlandde in de Nieuwe Wereld’ – proza, uit het Italiaans vertaald door Tineke van Dijk

Frans Budé, ‘Ultima Thule’, ‘Vuurland’ – gedichten

Marlene Dumas, portfolio

Marlene Dumas, ‘’n Meisjie vir alle geleenthede’ – beschouwend proza

Antonio Tabucchi, ‘Cinema’ – proza, uit het Italiaans vertaald door Annegret Böttner en Leontine Bijman

Dieter Hülsmanns, ‘Herinneringen van een erotomaan’, ‘Svensvenine – De laatste nacht, misschien’ – proza, uit het Duits vertaald

Erik Spinoy, ‘Atlantiden’ – gedichten

Kees Ouwens, ‘Introductie’ – proza

John Matthias, ‘Epiloog uit een nieuw vaderland’, ‘Halfdroom tijdens ziekte’, ’26 juni 1381/1977’, ‘Dubbelsonnet over de afwezigheid van tekst’ – gedichten, uit het Amerikaans vertaald door Peter Nijmeijer

W.G. Sebald, ‘Als de sneeuw op de Alpen’ – poëzie, uit het Duits vertaald

In de vaste rubriek MOMENTA: Ben Verbong, ‘Het licht door het sleutelgat’, Charles Simic, ‘Notities over poëzie en geschiedenis’: ‘Je kunt letterlijk honderden bladzijden met hedendaagse poëzie lezen zonder ook maar één opmerkelijk facet van ons gemeenschappelijke twintigste-eeuwse bestaan tegen te komen. De dichters schrijven over de natuur en ze schrijven over zichzelf op de meest solipsistische manier, maar ze schrijven niet over hun beulen.’

Matthias Grünewald (detail)