Fobie komt van
het Griekse φόβος, phobos, werkwoord φέβομαι,
dat gebruikt kan worden voor ‘op de vlucht gejaagd worden, vluchten’, voor
‘bang worden, vrezen’, maar ook voor ‘vereren, ontzag hebben voor’. In de oude
Griekse literatuur vind je voorbeelden van alle varianten. Ook in het Nieuwe
Testament komt φόβος meerdere keren en ook met betekenisvarianten voor. In het
Mattheüsevangelie bijvoorbeeld, wanneer de apostelen Jezus over het water zien
lopen: ἀπὸ τοῦ φόβου
ἔκραξαν – En zij schreeuwden van
vreze; en nadat Christus uit zijn graf is gekomen: δὲ τοῦ φόβου αὐτοῦ ἐσείσθησαν – En uit vrees van hem zijn de wachters zeer
verschrikt geworden; wanneer de twee Maria’s het nieuws van de opstanding gaan
vertellen: μνημείου μετὰ φόβου καὶ
χαρᾶς – met vreze en grote blijdschap.
Inmiddels is
het woord ‘fobie’ door de psychologie geclaimd. Het Woordenboek der Nederlandse
taal geeft uitsluitend deze definitie: ‘(Psych.) Abnormale, irrationele, hevige
vrees die wordt opgewekt door een bepaalde zaak of situatie.’ Vooral die eerste
twee bijvoeglijke naamwoorden zijn daarbij bepalend geworden. Je zou kunnen
zeggen dat ook de phobos van de apostelen onterecht was, want onterecht bleek
toen hun Heer besloot over het water te gaan wandelen, maar hun angst was allerminst
abnormaal en irrationeel.
Bij iemand met
agorafobie ontstaan concreet lichamelijke symptomen wanneer die zich moet of
wil begeven in een grote openbare ruimte: zweten, misselijkheid, duizeligheid,
hartkloppingen, benauwdheid, verschijnselen die zeer serieus moeten worden
genomen. Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld arachnofobie, een angst die zelfs
niet eens hoeft voort te komen uit een onaangename ervaring met spinnen. Ik
denk ook, uit eigen ervaring, aan hoogtevrees. Allemaal fobieën die ‘abnormaal’
en ‘irrationeel’, maar daarmee allerminst belachelijk, laat staan
afkeurenswaardig zijn.
Zijn er mensen
die bang zijn voor homoseksuele medemensen? Mogelijk. Misschien, psychologisch
gezien, omdat ze abnormaal of irrationeel, onderbewust dus bang zijn om met
homoseksualiteit te worden geassocieerd, bang om het zelf stiekem te zijn.
Zulke mensen zou je met recht homofoob kunnen noemen. Maar onmiskenbaar viriele
heterohengsten dan? Mogelijk dat er in de Weense Berggasse anders over werd
gedacht, mij lijkt dat zij, wanneer ze zich tegen homoseksuelen keren, dat niet
zozeer uit phobos gebeurt als wel uit bijvoorbeeld eksoudénōsis , al dan niet driftmatig aangestuurde minachting. Met
andere woorden, niet iedereen die homoseksuelen aanvalt met woord of/en gebaar
is een homofoob, en toch wordt die
betiteling zonder enig onderscheid gebruikt. En homofobie is, zo hoort ieder
‘humaan’ denkend mens inmiddels te weten, belachelijk en afkeurenswaardig,
hoewel homofobie in de pathologische zin dat juist helemaal niet zou moeten
zijn. Overigens is philia (het begrip
‘homofilie’ werd in de jaren twintig van de vorige eeuw bedacht) nog
‘irrationeler’ dan phobos, in de zin
dat je voor homofilie niet kunt kiezen (wel voor abstinentie erin wanneer je
bijvoorbeeld de moderne variant van de katholieke leer wilt volgen of de sharia).
Je kunt dit een
verwatering van de oorspronkelijke betekenis van phobos noemen, net als in het woord islamofoob dat inmiddels in
pejoratieve zin praktisch op iedereen wordt geplakt die zich kritisch opstelt
tegenover de islam. En zoals je niet homofoob hoort te zijn, hoor je dus ook
niet islamofoob te zijn.
Hoho! Gaat in
deze (mijn?) redenering niet iets heel erg mis, loopt hier niet het een en
ander danig mank? Homoseksualiteit is net als de islam iets niet rationeels.
Maar wordt iemand als moslim geboren? Heel wat, zo niet alle islamitische
ouders zullen denken van wel, vermoed ik – in elk geval zullen ze denken dat
hun kinderen bestemd zijn om moslim te worden.* Maar vóór de zevende eeuw van
onze jaartelling en vóór hun eigen jaartelling waren er helemaal geen
islamitische ouders. Wel homoseksuele kinderen. En als homoseksueel kun je je
geaardheid weliswaar bestrijden of zelfs verloochenen, maar in (je) wezen kun
je er nooit vanaf. Islamiet of moslim zijn lijkt me echter geen kwestie van
geaardheid, maar een kwestie van opvoeding en keuze.
* Ik moet hier onwillekeurig terugdenken aan de even
pijnlijke als schandelijke praktijk van het rooms katholicisme (principieel
bestrijder en aanklager van abortus) om gestorven pasgeboren, dus nog net niet
gedoopte kinderen in een apart stukje ‘ongewijde’ aarde op het kerkhof te laten
begraven. Alleen al de gedachte dat er op een katholieke begraafplaats een
stukje grond, meestal langs de muur, speciaal ongewijd werd gelaten…!
Met het formuleren van gedachten, de wijze van leven (die
allerminst losbandig is) en het dingen maken (zoals het schrijven van bepaalde romans
en gedichten die evenmin bandeloos zijn) zoals ik dat er nu op nahoud, zou ik
in de tijd van de rooms oplaaiende brandstapels letterlijk catholicofoob zijn,
als de dood dus voor die godsdienst, sidderend van angst. Dat ik dit nu niet
(meer**) ben, heeft alles te maken met het feit dat het rooms katholicisme de
brandstapel en andere moord- en verminkingspraktijken vaarwel heeft gezegd, dus
dat ik zowel fysiek als geestelijk weinig tot niets meer van dat geloof als
institutie te vrezen heb, ook al zou ik er de ergste dingen over zeggen.
** Als kind ben ik wel degelijk meer dan eens echt dus
ook fysiek bang geweest, zoals voor de waarschuwing met de hel, voor het oog
van de Alziende, voor het mogelijk verschijnen van een engel in de nacht en
voor een eventuele, onmogelijk te weigeren ‘roeping’.
Waarom zou iemand nu dan niet bang mogen zijn voor de islam?
Waarom zou iemand dan niet alleen al van het taboe op islamofobie = angst voor
de islam, bang kunnen en mogen worden?
Het was de
vraag die ik me weer eens stelde bij het lezen van een kwaad stuk van een mij
tot dan onbekende Belgische Albanese auteur. Zie deze link en merk daarbij even
op dat in de tekst van die link het woordje ‘of’ uit de titel van het stuk is
weggelaten…): https://www.mo.be/column/vurige-bestrijder-van-racisme-vurige-aanstoker-van-islamofobie.
Aanleiding van
Bleri Llhesli’s stuk is het gegeven dat de Vlaamse regering ene Mevrouw
Doornaert wilde voordragen als nieuwe voorzitter van het Vlaams Fonds voor de
Letteren, daarbij de letter van het fondsstatuut wellicht overtredend. Een
juridische kwestie zou je denken, ware het niet dat die regering net als haar
kandidaat als nogal conservatief rechts beschouwd wordt en zo’n fonds van
nature een instelling van linkse komaf en snit lijkt te (moeten) zijn.
Het laatste is
datgene wat deze Bleri Lleshi echt heeft geactiveerd, zoals onder meer blijkt
uit zijn gebruik van het woord ‘islamofoob’ in de gangbaar geworden pejoratieve
betekenis, dus zoals men ook ‘homofoob’ als louter afkeurend en beschuldigend
gebruikt, en het feit dat hij met dat woord die mevrouw etiketteert. Verderop
plakt hij hetzelfde etiket in één gebaar op ‘Benno Barnard, Geert Wilders of
Ayaan Hirsi Ali’. Wilders moet en kan zelf zijn boontjes wel doppen, en ik heb
weinig trek om over diens uitspraken en houding te discussiëren. Het zo
benoemen van Hirsi Ali vind ik echter al van een grote, zo niet gore bruutheid.
En dan is er Benno Barnard die ik persoonlijk meer dan goed ken. De vijanden
van mijn vijanden zijn allerminst noodzakelijk mijn vrienden, maar de vijanden
van mijn vrienden zijn altijd ook mijn vijanden.
Ik heb er
echter eveneens geen trek in of fut voor hier een lans voor Benno Barnard te
breken. Ook hij kan goed genoeg voor zichzelf opkomen en hij weet welke
consequenties dat kan hebben. Lhesi gaat echter nog een stap verder door
islamofobie gelijk te stellen aan racisme: ‘het islamofobe en dus racistische
discours dat Doornaert hanteert’. (Ik wil me niet laten afleiden door het
stupide taalgebruik en jargon.) Is dat niet echt even stupide als kwalijk? Wat
in gods- of wiensnaam dan ook heeft een godsdienst, heeft de islam te maken met
geaardheid of ras? Ik zou eventueel nog wel ‘homofobie’ in de gangbaar geworden
betekenis met veel gewring als racistisch kunnen bestempelen, want racisme is het
beoordelen van iemand op aangeboren kenmerken, kenmerken waaraan hij of zij
nooit iets zal kunnen veranderen. Maar islamofobie? Er zijn heel wat Marokkanen,
Turken, Indonesiërs tegenover wie ik helemaal niet fobisch ben, en ik woon ook
echt gewoon midden tussen hen in, daar waar ik dit schrijf. Bovendien – had ik
het nog niet verteld? – is Benno Barnard de vader van een van geboorte
Indische, rechtstreeks uit India geadopteerde dochter… Laat degene die de
eerste racistische uitspraak van Barnard in een van diens vele
geschriften, waaronder giftige, aantreft zich onverwijld melden; ik ken er geen.
Nogmaals: waarom
zou iemand nu niet bang mogen zijn voor de islam, voor de sharia, de islamitische
wetgeving, wetende wat de ‘ware’ islam vindt van bijvoorbeeld, eh, de rol van
de vrouw, en hoe er zou moeten worden geageerd tegen bijvoorbeeld, eh,
homoseksualiteit, of blasfemie? Mij beangstigt dat. Of vinden die praktijken
waar we wel eens berichten over lazen en foto’s van zagen, alleen héél ver weg
plaats, niet hier ‘bij ons’? O, ja, nee, maar dan liggen de zakken heel anders,
enzovoort enzodoof en enzoblind!
Het stuk van die Bleri Lleshi boezemde me hoe dan ook angst
in, ik werd er Lleshifobisch van. Zou dat misschien ook de bedoeling zijn
geweest? Ik ervoer dat als treurig en pessimistisch stemmend, echter nog niet
verbijsterend genoeg om er op de een of andere wijze direct op te reageren.
Dat ik het nu
alsnog doe heeft alles te maken met de reactie van een paar literaire auteurs
erop, politiek correcte topacteurs in het Vlaamse cultuurestablishmentcircus,
ik bedoel -circuit. Ik formuleer dit met enigszins humoristische intentie omdat
ik weet dat het een van de kenmerken van zulk kliekvolk is dat het heel graag
de machtsposities weglacht die men eraan toeschrijft.
Zo maakte een
van hen zich
publiekelijk dik over die voordracht van mevrouw Doornaert en daarbij met
name over het feit dat Bleri Lleshi door haar in een tweet blijkbaar ‘een
marginaal mannetje’ is genoemd. (Hij deed dat weliswaar in eerste instantie op
Facebook, voor een tot een stuk of acht honderdtallen beperkt ‘vrienden’ – maar
iedereen weet dat ook dat gewoon laf lekkend publiceren is, want tot ware vrienden
wend je je niet via Facebook, Twitter en dergelijke.) Niet handig van die
Doornaert, zo’n tweet, ook al daardoor wellicht ongeschikt als voorzitter van
zo’n letterenfonds. Maar anderzijds: zij is ook maar een mens, en heeft die
Lleshi haar niet eerst uitgemaakt voor een ‘racist’…? Over die euveldaad, deze
mogelijk zelfs levensgevaarlijke*** schanddaad wordt echter met geen woord
gerept! Net zomin als over het feit dat een collegaschrijver, Benno Barnard,
tussen de bedrijven door eveneens als een islamofoob en daarmee als een racist
wordt weggezet.
*** O nee, we leven niet in een van die landen; was ik
weer even vergeten…
Waarom zou dat zo zijn? Uit islamofobofobie? Dus politiek
correct verdrongen of te verdringen islamofobie? Uit angstvrees dus? Of omdat
het om ‘de zaak’, om het ‘principe’, het ‘ideaal’ of iets dergelijks zou moeten gaan? Ja, ongetwijfeld
spelen hier ook zaken van hogere morele en moralistische orde mee. O, wie weet
gaat het daar uitsluitend om!
Ik zat
toevallig – toeval bestaat toevallig, nietwaar – weer eens in het Dagboek van de Poolse schrijver Witold
Gombrowicz te lezen, degene die ervan uitgaat dat de individuele mens door
anderen een vorm opgedrongen krijgt en dat men zou moeten proberen zich tegen
die vorm te verzetten.
‘Waarom,’
vraagt Gombrowicz zich af, ‘heb ik bij het lezen van moralisten altijd de
indruk dat hun de mens ontsnapt?’
