DE NEUS VAN ZYKOV - MET CODA

A

Op 25 maart heeft zich in Petersburg een buitengewoon wonderlijke geschiedenis afgespeeld. De barbier Iwan Jakowlewitsj die op de Woznesenski Prospekt woont, (zijn achternaam is teloor gegaan, en ook zijn uithangbord, waarop een heer met ingezeepte wangen staat afgebeeld met het onderschrift: Hier wordt ook adergelaten vermeldt geen nadere gegevens), de barbier Iwan Jakowlewitsj werd tamelijk vroeg wakker en snoof de geur van gebakken brood op. Hij richtte zich in zijn bed half op en zag dat zijn eega, een dame van een achtenswaardig voorkomen die dol op koffie was, de pas gebakken broodjes uit de oven stond te halen.

B

Op 25 maart deed zich in Petersburg een bijzonder vreemde gebeurtenis voor. Barbier Ivan Jakovlevitsj, woonachtig op de Voznesenski Prospekt, (zijn achternaam is verloren gegaan, zelfs zijn uithangbord, waarop een heer met een ingezeepte wang en het opschrift ‘Tevens aderlaten’ staan afgebeeld, vermeldt verder niets), barbier Ivan Jakolevitsj ontwaakte tamelijk vroeg en rook de geur van warm brood. Hij richtte zich iets op in zijn bed en zag zijn echtgenote, een heel eerbiedwaardige dame die dol was op koffie, versgebakken broodjes uit de over halen.

Twee keer een vertaling van de eerste alinea (van deel I) van Gogols verhaal De neus. Vertaling A is gemaakt door Charles B. Timmer, voor de uitgave van N.W. Gogol, Verzamelde werken (drie delen), uitgegeven door G.A. Van Oorschot in 1962 . Vertaling B is gemaakt door Aai Prins, voor N.W. Gogol, Verzamelde werken (twee delen), verschenen bij dezelfde uitgeverij, vijftig jaar later.

Kaasje voor de methode van Evgeny Zykov, die, in weerwil van de suggestie die van zijn voor- en achternaam uitgaat, totaal geen Russisch kan lezen en verstaan. Het verschil in transliteratie van Russische namen interesseert hem dan ook weinig, in tegenstelling tot de keuze van de voltooid tegenwoordige tijd of de verleden tijd in de openingszin. Het gebruik van de eerstgenoemde tempus wekt bij hem de suggestie dat het relaas dat nog gaat volgen eigenlijk ook al voltooid is, in elk geval over iets zal gaan wat is afgesloten voordat het verhaal is begonnen.

         Vertaling A bevat een paar woorden, ‘teloor’ en ‘eega’, die hem enigszins gedateerd voorkomen, maar die daarmee ook zo hun charme hebben.

         Wanneer Gogol in de tegenwoordige tijd had geleefd, peinst Zykov, zou je kunnen zeggen dat hij in de tweede zin een schakelfout maakt die ernstige gevolgen voor de transmissie en de veiligheid had kunnen hebben: in plaats van op te schakelen, schakelt hij, terwijl de Gogolmobiel goed en wel vaart krijgt, abrupt in de achteruit. Maar onder meer daardoor en daarom is de chauffeur van een literatuurmobiel geen gewone weggebruiker: hij legt namelijk zijn wegen al chaufferende zelf aan en vindt er passende regels bij uit. Hoewel ‘regels’…: die worden er eigenlijk naderhand dan weer van gemaakt door taalkundigen (zoals Roman Jakobson, een nog Russischere Rus dan Nikolaj Gogol die uit de Oekraïne kwam).

         Moet je dat onverhoedse terugpoken tussen twee komma’s en parenthesen dan zo knarsend of zo soepel mogelijk laten verlopen, vraagt Zykov zich af. In elk geval niet met nog een echte, want taalkundige waarnemingsfout erin, zoals in vertaling B. Een ‘opschrift’ kan namelijk niet ‘staan afgebeeld’. Bovendien komt het hem gezocht en daarmee ook enigszins dwaas voor het te hebben over slechts ‘een ingezeepte wang’: zelfs als de te scheren klant en profil was weergegeven, zou het weinig aannemelijk zijn de maker ervan te verdenken van Magritteaanse oogmerken avant la lettre. Of zou die andere wang soms al geschoren zijn?

Zykov heeft nog een derde vertaling in huis, een Duitse (uit 1977, gemaakt door Wilhelm Lange en Johannes von Guenther): (…) auf seinem Schilde, das einen Herrn mit einer eingeseiften Wange darstellte (…). Ook daar één wang! Dat maakt de kans groter dat er in Gogols Russisch ook maar één wang wordt getoond. Maar wat heeft Zykov met Gogol te maken!

Scheert een barbier eerst de ene wang en dan de andere? En hoe is dat met de kin? En met de ruimte tussen de bovenlip en … de neus? Overigens kan een schild (‘Schilde’) zelf geen heer voorstellen (‘darstellen’), wel kan het van die heer een voorstelling dragen of tonen.

         Overigens maakt de Übersetzung Zykov iets duidelijk wat de twee Nederlandse vertalingen niet doen. Waarom laat een verteller bijvoorbeeld een stel overvallers uitgerekend een Porsche stelen en niet een Mercedes of een BMW? (Keuze te over, dus wat maakt het uit, zou je denken.) Omdat hij hen na een door hem geplande frontale aanrijding nog verder wil kunnen laten rijden: een Porsche heeft als een van de weinig huidige autotypes de motor achterin. Waarom laat Gogol zijn barbier op de Voznesenski Prospekt wonen en niet in een van de talrijke andere Petersburgse straten? Omdat hij daarmee woont op de ‘Himmelfahrtprospekt’… (Вознесенский проспек – Zykov beweegt zich weliswaar niet  in het Russisch, zoals gezegd, maar wel op het internet.)

         Dit soort kwesties houdt Zykov zo buitengemeen bezig dat zijn naam makkelijk spottend kan worden verbasterd tot Zeikkop. Nu doet hij weer moeilijk over de zouteloosheid van dat twee maal ‘tamelijk’ en een keer ‘ziemlich’ vroeg wakker geworden zijn van Ivan Jakolevitsj. Waarom niet gewoon ‘nogal’ of ‘vrij’ vroeg? En werd het heerschap eerst wakker en rook hij toen pas de geur van gebakken brood? Zykov prefereert het, als het dan toch vrij vroeg moet, wakker te worden van de geur van gebakken brood.

         Waarom moet trouwens worden vermeld (in vertaling A) dat zijn vrouw erbij ‘stond’ toen ze de broodjes uit de oven haalde? Om te voorkomen dat Zykov haar erbij zou zien zitten of zelfs liggen? Die curieuze houdingen stelt hij zich juist nu voor!

         Overigens (een lievelingswoord van Zykov): is iets wonderlijks niet ook altijd al iets buitengewoons?

Z

Op 25 maart gebeurde er in Petersburg iets heel vreemds. Barbier Ivan Jakolevitsj aan de Hemelvaartprospekt, (zijn familienaam was zoek geraakt, zelfs zijn uithangbord met de afbeelding van een man met ingezeepte wangen en het opschrift ‘Ook aderlaten’, vermeldde hem niet), deze barbier Ivan Jakolevitsj werd nogal vroeg wakker van de geur van warm brood. Hij richtte zich wat op in zijn bed en zag zijn vrouw, een zeer achtenswaardige dame die erg van koffie hield, net gebakken broodjes uit de oven halen.

Mogelijk besluit Zykov straks om, naar aanleiding van dit of dat in wat volgt, weer iets aan zijn ‘Zykovalinea’ te veranderen, maar nu leest hij allereerst verder, drie maal de vertaalde tweede alinea.

         Je zou het conditietraining kunnen noemen wat hij op deze wijze doet, dagdagelijkse exercitie om in vorm te komen en te blijven voor wanneer hij zelf, onder zijn nom de plume, weer aan de bak gaat.

*

Een dag later komt Evgeny Zykov erachter dat Gogol in een eerste versie van De neus de 'gebeurtenis' liet plaatsvinden op 25 april, maar dat hij naderhand de datum wijzigde in 25 maart, de dag van Maria Boodschap... Dus op Maria Boodschap (volgens de juliaanse kalender) aan de Hemelvaartprospekt!

Ook vindt hij een derde Nederlandse vertaling, te weten van Arie van der Ent, in Nikolaj Gogol, Verhalen, uitgegeven door L.J. Veen in 2001:

C
Op 25 maart vond er in Petersburg een buitengewoon eigenaardig voorval plaats. Barbier Ivan Jakovlevitsj, woonachtig op de Voznesenskiprospekt (zijn achternaam is verloren gegaan, en zelfs op zijn uithangbord - met daarop een heer met ingezeepte wangen en het opschrift: Ook voor aderlatingen - stond niets meer), barbier Ivan Jakovlevitsj werd nogal vroeg wakker en rook de geur van gebakken brood. Toen hij iets overeind kwam in bed zag hij dat zijn echtgenote, een nogal achtenswaardige dame die erg van koffiedrinken hield, zojuist gebakken broden uit de oven haalde.

Evgeny Zykov blijft op de gregoriaanse 25ste maart vooralsnog bij zijn Zykovalinea.