Objectiever kan het nauwelijks
of niet, is mijn stellige indruk van een
wetenschappelijke tekst over hoe ‘de negatieve of-constructie (NoC) geworteld is in de
grammatica van het Nederlands.’ Een tekst die – ben gewaarschuwd – als volgt
eindigt:
‘Ook al
zijn er dus gevallen waarin voorwaardelijkheid en temporaliteit samengaan, we
mogen niet concluderen dat voorwaardelijkheid het onderliggende grondprincipe
is van de NoC. Willen we hier generaliseren, dan mogen we alleen stellen dat er
in de constructie een duale informatieverdeling ligt opgesloten, die een vaste,
causaal-conditionele, dan wel sequentieel-temporele ordening vertoont. Het is
een tweeslag, waarin de lineariteit vastligt. De voorzin fungeert in alle
gevallen als een antecedens, waarbij
de volgzin niet een altijd een gevolg aanduidt, maar in ieder geval wel een consequens.’
Desondanks of misschien juist
wel daardoor meende ik opeens te kunnen en mogen zien hoe stil indoctrinatie
werkt.
De taalconstructies die door de auteur als uitgangspunt voor
zijn wetenschappelijke beschouwing worden gebruikt, vormen een kop en een
onderkop onder een foto op een voorpagina van de NRC. ‘Nog niet begonnen, of de
ambities botsen al,’ staat daar, en: ‘Het coalitieakkoord zit vol
tegenstrijdige plannen.’
‘De kop was de aandachttrekker, de ondertitel verschafte de
nodige context,’ aldus de taalwetenschapper. Op de inhoudelijke betekenis, de
kritische en politieke strekking, de inhoudelijke suggestie van die
formuleringen gaat hij met geen woord in. En dan maakt hij in zijn zuivere
taalanalyse uiteraard al helemaal geen woord vuil aan het feit dat die twee constructies
onder een zeer bepaalde foto zijn geplaatst.
Intussen echter staan ze daar maar pontificaal een mening en
oordeel te verkondigen terwijl de foto erboven zo is gekozen dat vier politici erop
elk een andere kant op lijken te bewegen, waarbij drie van hen de ogen gesloten
lijken te hebben en de vierde van hen weg kijkt, naar iets helemaal buiten
beeld.
Allemaal onbesproken gedrag in dat wetenschappelijke artikel.
En toch, hoe dan ook, door datzelfde artikel als opinie geponeerd.
Nu wil ik helemaal niet beweren dat dit met opzet zo is
gedaan. De auteur van de tekst ken ik totaal niet. Wie weet heeft hij hier
verder volstrekt niet over nagedacht, wie weet heeft hij bij de laatste verkiezingen
op de PVV of BBB gestemd, geen idee, werkelijk niet. En hoeveel mensen zouden nou zo'n stuk over negatieve of-constructies lezen? Maar, zoals gezegd, opeens meende ik
te zien hoe indoctrinatie (of framing) zijn werk kan doen.
