NIEUW GEMOR VAN EEN OUWE MOPPERAAR

Je hebt in de Nederlandse poëzie van de twintigste eeuw dichters waar je, ook in de eenentwintigste eeuw, alleen maar met geloken ogen voor schijnt te mogen knielen. Leopold is er zo een. Maar zoals voor gedichten van ieder ander geldt: wat mij betreft is poëzie onzin tot het tegendeel bewezen is. (Zie: http://huubbeurskens.blogspot.com/2010/09/hondsch.html, maar daarna toch ook:  http://huubbeurskens.blogspot.com/2010/12/leopold-revisited-bloem-2-3.html.)

            Vasalis is er ook zo een, naar ik meen. Ik ben geen kenner van haar werk. Ik kom veeleer bij toeval zo nu en dan iets van haar tegen. Zoals onlangs het gedicht ‘De krekels’ uit de bundel Parken en woestijnen, 1940.

De krekels

Ik lig met open ogen in het duister

en de gordijnen aadmen op en neer,

ik heb geen lichaam en geen zwaarte meer

mijn geest is rustig en ik luister...

Rondom: het lege land met stenen,

boven: de lege lucht met sterren,

‘t Begin, duizenden eeuwen her,

heeft nimmer zo nabij geschenen.

Dan, wat ik niet had moeten horen:

der krekels hese stroeve stemmen,

miljarden uiterst kleine remmen

schrammend de nacht... die gaat verloren.

- Er is geen rust. Er is geen nacht

oneindig en geen stilte stil.

Geen groot verlangen, geen enkele wil

kan maken, dat hij even wacht,

de eenmaal aangevangen tijd.

Ondanks de schijn van eeuwigheid

in enkle stille ogenblikken

hoor ik voortaan een fijn, schor tikken,

word ik geschonden door het weten:

ook dit wordt langzaam opgesleten.

De eerste vier regels klinken mooi. Toch krijg ik het meteen aan de stok met de tweede regel. Dat ‘aadmen’ wil ik wel op het conto schrijven van metrumdwang en archaïsch woordgebruik, toch zou er voor mij ritmisch meer worden geademd in: ‘en de gordijnen ademen op en neer.’ Enfin. Maar hoe moet ik me dat intussen voorstellen, dat op en neer ademen van de gordijnen? En hoe duister is het duister dat de ‘ik’ dit zo kan waarnemen? Waaien de gordijnen met regelmaat op en staat het raam open? Worden ze telkens korter en weer langer? Of is dit zichtbare – of is het hoorbare? nee – ademen een illusie vanwege het ademen van de ikpersoon, dus het op en neer gaan van de borst? Dat moet dan een vrij zware ademhaling zijn. Is dat ‘op en neer’ bij ademen niet overbodig, want hoe anders, toch niet ‘heen en weer’? Maar is het sowieso geen onzin om te zeggen dat gordijnen ademen als ze bewegen? Ademt dan niet veeleer iets achter die gordijnen, zoals mijn hemd ook niet zelf ademt wanneer ik het ademend laat bewegen? Ach, ik weet, het is poëtisch bedoeld. Toch blijft ook poëtische bedoelde onzin onzin.

            De ik onttrekt zich uit zijn of haar lichaam, wordt als het ware een en al luisteren. Mij best. Wat echter na die mededeling volgt is geen waarnemen van geluiden maar het zien van beelden in de verbeelding (de ik ligt immers in het duister binnen achter gordijnen), met een ervaring van eindeloosheid en eeuwigheden.

            ‘Dan’…

            Hoe zo pas ‘dan’? Pas ná die beeldende voorstelling van al het buiten om de ik heen? Het geluid van krekels hoor je toch meteen wanneer je stil ligt te luisteren achter gordijnen voor waarschijnlijk open ramen? Mogelijk ligt het aan de persoonlijke instelling van mijn zintuigen, ik had synchroniteit hier gepaster gevonden. Heel simpel: ‘Maar wat ik niet had moeten horen:’.

            Maar dan de ‘stemmen’ van de krekels. Dat is uiteraard ook weer poëtisch bedoeld. Ik neem aan dat de dichteres heel goed heeft geweten dat krekelmannetjes (het zijn alleen de mannetjes) geen stem hebben, maar geluid voortbrengen door met hun vleugels te ‘striduleren’, en het behoort tot de eeuwenoude literaire traditie om krekels te laten zingen. Voor mij is en blijft het een vorm van waarnemen en beleven op Disneyniveau . Zeker in een gedicht uit de twintigste eeuw vind ik zoiets niet meer kunnen, al helemaal niet wanneer die twintigste eeuw er in de volgende regel op een curieuze manier bij wordt gehaald: die ‘stemmen’ klinken als ‘remmen’… Opeens zijn daar, in mijn verbeelding als lezer, heel veel gemotoriseerde, in elk geval mechanische minivoertuigen te zien en te horen! Of piepkleine fietsjes die – door wie bereden en bestuurd? – almaar remmend almaar van een helling gaan. Luister maar eens naar hoe stridulerende veldkrekels klinken:

Dát kan toch niet de bedoeling zijn? Bovendien duidt ‘remmen’ op een in beweging zijn en tot stilstand willen komen, terwijl Krekeljapies alleen geluid maken als ze stilzitten. Het mag misschien een aardige ingeving zijn geweest dat de krekels met hun geluiden de wenteling van de aarde, de tijd trachten af te remmen, maar het blijft een bedenksel, alleen al omdat die krekels dat helemaal niet willen, die willen juist dat de tijd voortgaat, die willen wijfjes die willen paren!
        Wat hebben die miljoenen – want zoveel moeten het er zijn met die ‘miljarden’ remgeluidjes – mannetjeskrekels met wellicht evenveel miljoenen onhoorbare vrouwtjeskrekels trouwens te zoeken in zo’n leeg land met stenen? Voedsel zal het niet zijn…
        Dát nu zou míj aangrijpen, beangstigen. De dichteres echter ligt er niet van wakker en gaat over op filosofische bespiegelingen over de tijd die onophoudelijk doortikt, wat ik verder wel geloof, want waar ik geen dichter voor nodig heb om het maar weer eens te beseffen.