In zijn bundel District and Circle heeft Seamus Heaney drie door hem zelf vertaalde gedichten opgenomen: twee van Rainer Maria Rilke, een gedicht van Konstantinos Kafávis. Hanz Mirck heeft besloten deze vertalingen buiten beschouwing te laten in Regio en ring, zijn vertaling van Heaney’s bundel.
Was ik de vertaler geweest dan had ik deze drie gedichten wel degelijk opgenomen in de Nederlandstalige bundel. Niet alleen vanwege hun compositorische plaatsing binnen het geheel (de vertalingen staan niet bij elkaar), maar ook vanuit een bepaalde opvatting over vertalen. Ik zou zonder naar de oorspronkelijke gedichten van Rilke en dat van Kafávis te kijken, die drie teksten van Heaney hebben vertaald. Engelstalige lezers zullen voor het overgrote merendeel ook alleen maar Heaney’s vertalingen lezen, de meesten zullen geen Duits kennen en slechts een gering aantal zal zich aan Grieks wagen.
En er is nóg een reden. Want over vertalen gesproken: wat zou een Arjan Peters van Heaney’s vertaalkunst vinden...?
Hier een van de twee Rilkegedichten.
DER APFELGARTEN
Borgeby-Gård
Komm gleich nach dem Sonnenuntergange,
sieh das Abendgrün des Rasengrunds;
ist es nicht, als hätten wir es lange
angesammelt und erspart in uns,
um es jetzt aus Fühlen und Erinnern,
neuer Hoffnung, halbvergessnem Freun,
noch vermischt mit Dunkel aus dem Innern,
in Gedanken vor uns hinzustreun
unter Bäume wie von Dürer, die
das Gewicht von hundert Arbeitstagen
in den überfüllten Früchten tragen,
dienend, voll Geduld, versuchend, wie
das, was alle Maße übersteigt,
noch zu heben ist und hinzugeben,
wenn man willig, durch ein langes Leben
nur das Eine will und wächst und schweigt.
Seamus Heaney gooit meteen maar de vermelding van het Zweedse landgoed waar Rilke in 1904 verbleef, als ballast overboord. Rilke rijmt ABAB CDCD EFFE GHHG. Heaney rijmt NIET.
Het ‘avondgroen’ wordt ‘This deepening of green’, wat toch iets heel anders is. Terwijl Heaney het ‘-grunds’ naar voren haalt, koppelt hij de avond juist aan het gras: ‘in the evening sward’. Terwijl Rilke het heeft over ‘Fühlen und Erinnern’, verdubbelt Heaney dat voelen alsof het niets is: ‘From feeling and from feeling recollected’. Een typisch Rilkeaans gesubstantiveerd werkwoord als (das) ‘Freun’ levert simpelweg ‘joys’ op.
De Oostenrijkse Bohemer heeft het over ‘in Gedanken vor uns hinzustreun’, waarbij hij vaag zoiets suggereert als het laten vallen van vruchten door de boom waar de Ier maar even flink aan schudt: ‘Issues in thoughts as ripe as windfalls scattered’.
Woordverdubbeling lijkt een stokpaardje van de Nobelprijswinnaar: ‘Here under trees like trees’ – klinkt mooi, hè? Rilke volstaat met één keer ‘Bäume’, bomen, zo zegt hij ‘wie von Dürer’. Heaney denkt het nog preciezer te weten: ‘in a Dürer woodcut’. Goed bruikbaar woord hier, in die omkapbare appelbongerd, moet hij hebben gedacht, ‘wood-cut’.
Alleen ken ik zelf niet zo’n houtsnede van Dürer met zulke bomen erop waar Rilke kennelijk op doelt, appelbomen met vruchten die onder meer ‘versuchend’ (‘pogend’ met de connotatie van ‘verleidend’) zijn.
Zou Rilke niet hebben gedoeld op bomen zoals je die ziet op een van de beroemdste gravures van Albrecht Dürer, die met Adam en Eva en de verleiding met de appel?
Ik zie bij Heaney dan wel weer de zondeval en de straf ervoor terug, hoewel nogal boers seksistisch in vergelijking met het sekse- en werkkringneutrale ‘Arbeitstagen’ van Rilke: ‘husbandry of years’… (In ‘husbandry’ zit niet alleen het woord ‘husband’, het woord zelf staat met name voor het boerenbedrijf, terwijl je bij Rilke bij wijze van spreken ook aan fabrieksarbeid zou kunnen denken.)
Arme mannen in County Derry, verleid door appels. De vrouwen verfijnd Rilkeaans op handen dragen is kennelijk niet agrarisch Iers…
Ik bedoel maar, zonder uitputtend te willen zijn: vertalen en vertalen zijn drie.
Rilke: The Apple Orchard
Come just after the sun has gone down, watch
This deepening of green in the evening sward:
Is it not as if we'd long since garnered
And stored within ourselves a something which
From feeling and from feeling recollected,
From new hope and half-forgotten joys
And from an inner dark infused with these,
Issues in thoughts as ripe as windfalls scattered
Here under trees like trees in a Dürer woodcut -
Pendent, pruned, the husbandry of years
Gravid in them until the fruit appears -
Ready to serve, replete with patience, rooted
In the knowledge that no matter how above
Measure or expectation, all must be
Harvested and yielded, when a long life willingly
Cleaves to what's willed and grows in mute resolve.
