IN HANDEN VAN ALLEEN MAAR LADY'S

Hoezo vanwege

'tegen het systeem

van nominaties'?

In handen

van

alleen maar lady's

zou Aapnek

sowieso

geknipt en geschoren worden.

SORBETS OP TERRASSEN

Toen ik als kind thuis met de beschilderde gipsen figuren van onze kerststal speelde, had ik uiteraard nog nooit van T.S. Eliot gehoord, laat staan iets van hem gelezen. En toch staat in mijn lange gedicht Mathieu (2010) de volgende passage over een kerstavond uit mijn kindertijd:

[…]

en mijn moeder toastte sneetjes Hawaï. De drie koningen met

hun knechten waren al op weg over het balatum in het duister

tussen de gedraaide dragers van ons dressoir. ‘Ik zou maar

terugkeren,’ fluisterde ik, er languit voor liggend op de vloer,

met hen alleen. Gips kwam door de verf op kamelenhoeven

heen. Ik keek om en op of de roodkoperen ribbenman me kon

zien en horen, aan zijn hout hangend hoog tegen het behang,

lispelde toen hij, dacht ik, azijnig neerzag op zichzelf geinig

in de kribbe: ‘Voorwaar, eenmalig geboren wordt de dood...’

en luisterde naar Caspar die vertelde van vertoeven in paleizen

met meisjes in zijde en van sorbets op terrassen, maar toen

schoven ze toch weer centimeters voort, als was hun iets

voorgespiegeld of beloofd, om twee weken later – van de ene

op de andere dag leek Caspar vroegoud, had Balthasar zijn

linkeroor geschaafd, verloor Melchior ootmoed gelijk goud

en de boom zijn naalden, zomaar buiten gegooid, bevroor

de wasem der eeltpotigen tot bloemen tegen de ruiten,

al grijnsde onze Etna gloeiend achter zijn mica door –

[…]

Het gaat me om die sorbets op terrassen. Ik denk dat die op zeker meer dan tien plaatsen in mijn werk te vinden zijn, lang niet altijd in verband met de drie wijzen uit het oosten, maar wel steeds in een setting van melancholie en Fernweh. Het is een beeld dat kennelijk ogenblikkelijk bij me binnen is gekomen of, sterker, dat ik ogenblikkelijk als vertrouwd, welhaast als al lang bekend tot me heb genomen. Terwijl ik exact weet waar het als formulering of formule voor het eerst moet zijn opgedoken:

[…]

There were times we regretted

The summer palaces on slopes, the terraces,

And the silken girls bringing sherbet.

[…]

Dat zijn drie versregels uit het gedicht ‘Journey of the Magi’ van T.S. Eliot.

            Ik besefte het andermaal bij het herlezen van het gedicht in de onlangs verschenen Koppernikuitgave T.S. Eliot, Gedichten 1917-1930, met ernaast de vertaling van Paul Claes:

[…]

Bijwijlen dachten we met heimwee terug

Aan de zomerpaleizen op de hellingen, de terrassen

En de zijdezachte meisjes die sorbets brachten.

[…]

Eerder maakte Martinus Nijhoff er dit van: ‘Menigmaal dachten we met spijt terug/aan onze zomerpaleizen op bloeiende hellingen,/aan meisjes, in zijde gehuld, die gekoelde wijn ronddienden.’

            Het zou me overigens niet verbazen wanneer zou blijken dat ik met het gedicht van Eliot dankzij Kees Fens kennis heb gemaakt. In het essay ‘Tussen gisteren en morgen’, opgenomen in de bundel Tussentijd (1972), schrijft Fens: "Tegenover de paleizen op de hellingen en de in zijde geklede dienaressen die de terugkerende gedachten van de magiërs zelf vullen – en daarbij de ‘sherbet’, door Eliot kennelijk in etymologische zin gebruikt (een oosterse fruitcocktail, zou je kunnen zeggen) zonder de koele indruk die het woord bij ons roept te laten liggen – staan de rudimentaire verlangens van de knechten naar ‘their liquor and women’. (Nijhoff doet een kleine meesterzet als hij ‘sherbet’ vertaalt met ‘gekoelde wijn’ en ‘liquor’ met ‘brandewijn’.)"

            Aan Nijhoffs kleine meesterzet - maar waar bleven de terrassen? - had mijn herinnering aan de kersttijd in mijn kinderjaren natuurlijk geen boodschap, schuivend met de beschilderde gipsen beelden dacht ik geen moment aan alcoholische drank en het besef van het gemor van de kameeldrijvers was er nog lang niet. Trouwens, meesterzet of niet: oosterse sherbets of sorbets bevatten helemaal geen alcohol!

            Bert Voeten: ‘Spijt bekroop ons soms als we dachten/Aan de zomerpaleizen op de hoogten, de terrassen,/En de zijden meisjes die sorbets brachten.’ Hm.

            Peter Verstegen: ‘We dachten met spijt soms terug aan/De glooiende zomerpaleizen, de terrassen,/En de zijdezachte meisjes die sorbets serveerden.’ Paleizen die glooien…?

            Tegelijkertijd is dat beeld van de terrassen en de sorbets zich voor mij ook los gaan zingen uit het gedicht over de reis van de drie bijbelse koningen. Sorbets op terrassen: riep dat niet ook onmiddellijk beelden op van een zomerdag in bijvoorbeeld een Zuid-Europese stad? Terwijl mijn herinnering aan de kerstfiguren van de drie wijzen, met hun kameel en kameeldrijver, zich het beeld van sorbets op terrassen als zijnde van toen had toegeëigend. Ja, alsof Eliot het van mij, uit mijn herinnering had overgenomen, wat alleen al feitelijk onmogelijk is, want het gedicht werd gepubliceerd in 1927.

            Maar zoals het in rechtelijke zin geen beeld, geen formulering van mij is, is het wie weet ook geen beeld dat, geen formulering die door Eliot zelf ‘origineel’ geschapen is. Bij Eliot weet je het immers nooit. Al de eerste vijf regels van ‘Journey of de Magi’ zijn, aldus Paul Claes, ‘Bijna woordelijk citaat uit een kerstpreek van de Anglicaanse bisschop Lancelot Andrews in Whitehall (1622).’ Wat geeft het ook? Wat er toe doet is dat die terrassen en die sorbets mijn herinnering de levendigheid van toen teruggaven.

            Kijk, hier heb je de sorbets en de terrassen ook weer, in zo’n andere context, of ook al, want in mijn bundel Cirkelgang uit 1977:

‘als u straks, over een paar maanden

bij de akropolis staat of onder de

palmen van mallorca, zult u heel wat

zelfbewuster zijn als u weet dat u er

goed uitziet’

en weggeklapt is de schil,

rond de zuidvrucht, sinaas,

sorbets op terrassen, beslagen

bekers en parties in helle nachten

op de stranden,

vrienden en vooral

veel vreemden in de steden

(Direct boven die sorbets klinkt trouwens nog iets door wat ooit een appèl op me deed en als zodanig door me werd geïncorporeerd, iets afkomstig van de Duitse dichter Gottfried Benn)

PS Die 'terraces' bij Eliot zijn mogelijk geen terrassen om je te kunnen zitten verpozen, maar gemaakt voor land- en tuinbouw. (Vandaar dat Nijhoff ze maar inwisselt voor bloeiende hellingen?) Zulke terrassen bestonden in mijn Tegelse kinderjaren echter niet. Wat me trouwens opvalt is dat Paul Claes de komma die achter 'terraces' staat, in zijn vertaling achterwege laat, anders dan Voeten en Verstegen, maar daar moet ik waarschijnlijk niet meer achter zoeken dan de regel dat je in het Nederlands in een opsomming vóór 'en' geen komma plaatst.