POSTSCRIPTUM BIJ 'WAT MIJ VERBAAST'

Het gaat mij om de gekleurde etikettering middels de boektitel. Zo heeft de Vantilt-uitgave als ondertitel ‘Nederlandse en Vlaamse poëzie van de 21^ste eeuw.’ Uiteraard lijkt dat label in feitelijke zin acceptabel. Wanneer in dat boek werk van dichters wordt besproken die tot nu toe in de 21^ste eeuw debuteerden, gaat het inderdaad om poëzie in de 21^ste eeuw. Deze dichters zullen ook nooit en te nimmer poëzie kunnen publiceren in een andere eeuw. Maar van titel en ondertitel gaat toch ook een bepaalde suggestie uit van zowel afsluiting en uitsluiting als nieuwe aanvang. Bestaat op dit moment, dus anno 2016, de ‘Nederlandse en Vlaamse poëzie van de 21^ste eeuw’ dan exclusief uit werk van debutanten van na 2000? Niets lijkt me minder waar.

Wat me niet aanstaat, is het denken in en vanuit ogenschijnlijk objectieve kaders en criteria, zoals in dit geval dat van de gregoriaanse kalender. Een kunstenaar kan, zoals elk mens, in zijn bestaan totaal niets doen aan een aantal gegevenheden, waaronder zijn geslacht, huidskleur en geboortedag. Wanneer iemand op een van die door denken en handelen niet te veranderen gegevenheden wordt afgerekend, heet dat volgens mij discriminatie. Daarnaast is het zo dat iemands kunstenaarschap allerminst direct gehinderd wordt door zoiets kunstmatigs als de ‘grens’ of ‘mijlpaal’ van een ‘rond’ jaartal. Vaak genoeg maken kunstenaars hun beste of interessantste werk in de eeuw na die waarin ze werden geboren en opgroeiden.

Eerst een illustratie uit de dichtkunst, dan een aantal concrete voorbeelden uit de schilderkunst.

*          Rainer Maria Rilke: debuut in de 19^de eeuw – Neue Gedichte, de Duineser Elegien 20^ste eeuw.

*          Claude Monet: Tuin in Sainte Adresse (1867), Impression, soleil levant (1873) (e.v.a.) 19^de eeuw – de grote Nymphéas’ (zoals te zien in De Orangerie, vanaf 1914) (e.v.a.) 20^ste eeuw.

*          Michelangelo Buonarotti: debuut en o.a. de Pièta (Sint Pieter) 15^de eeuw - Het laatste oordeel (Sixtijnse kapel), midden 16^de eeuw.

*          Caravaggio: Jongen met fruitmand, De kaartspelers (o.a.) 16^de eeuw – Madonna del Rosario, De opstanding van Lazarus, David met het hoofd van Goliath (o.a.) 17^de eeuw.

*          El Greco: De begrafenis van de Hertog van Orgaz (e.v.a.) 16^de eeuw – Gezicht op Toledo, Laocoön (e.v.a.) 17^de eeuw.

 *          Francisco Goya: De parasol (1777), de beroemde ets De droom van de rede baart monsters (e.v.a.) 18^de eeuw – de serie etsen Los desastros de la guerra, de zogeheten Zwarte schilderijen (e.v.a.) 19^de eeuw.

*          David Hockney: A Bigger Splash (1967) (e.v.a.) 20^ste eeuw – schilderend in Woldgate, East Yorkshire (2011) (en op heel veel andere plekken, still going strong) 21ste eeuw…

WAT MIJ VERBAAST (GRAVAMINA 2)

Wat mij verbaast: de eenentwintigste eeuw is pas 16 jaar en 6 maanden oud en heeft dus nog maar liefst 83 jaar en 6 maanden te gaan, en nu zijn er al (beschouwelijke) bloemlezingen verschenen van literatuur van deze eeuw.

            Stel je voor dat zoiets een eeuw eerder was gebeurd, met het oog op de internationale literatuur van de twintigste eeuw. Welke dichters zouden daar dan zoal absoluut niet in zijn opgenomen, simpelweg alleen al omdat ze vóór 1915 niet eens waren gedebuteerd? Een kleine greep: T.S. Eliot, Wallace Stevens, F.G. Lorca, Eugenio Montale, Benjamin Péret, René Char, Paul van Ostaijen, Daniil Charms, Martinus Nijhoff, Simon Vestdijk, Leo Vroman, W.H. Auden … – en dat zijn nog alleen maar dichters die in 1915 al geboren waren. Wie zien daarna niet allemaal nog het levenslicht! In het Nederlandse taalgebied praktisch alle modernistische dichters, zoals Claus, Faverey, Kopland, Kouwenaar, Lucebert… Om maar bijna te zwijgen van de lange rij namen van buitenlandse dichters, met Joseph Brodsky, Paul Celan, Philippe Jaccottet, John Ashbery … En dan het proza in de twintigste eeuw! James Joyce, Vladimir Nabokov, Witold Gombrowicz, Alain Robbe-Grillet, Marguerite Yourcenar, Louis-Ferdinand Céline, Gabriel García Márquez, Jorge Luis Borges – moet ik nog lang doorgaan?

            Het doet me denken aan advertentieslogans, aan reclamespots en aan internetsites die hypes signaleren, maar die in feite zelf mee genereren, zoals ‘15 Greatest Cars of the 21st Century’ en ‘100 Must-See Films of the 21st Century’. Maar ook op de cultuurpagina van de BBC kun je te weten komen wat ‘The 21st Century 12 greatest novels’ zijn.

            Het lijkt me een typisch verschijnsel van deze tijd, waarin men het nieuwste en het nieuws met het nog nieuwere nieuws vóór wil zijn, waarin de journaalbulletins van vandaag al vooruit kijken naar de actualiteit van morgen, waarin gasten van praatprogramma’s op de televisie of ‘actueel’ of non-existent zijn.

            Uitgaves als Dichters van het nieuwe millennium en De Nederlandse literatuur van de 21^ste eeuw doen me met de pretentie die uit hun titels spreekt, denken aan pogingen om een voorschot te nemen op de geschiedenis, iets te claimen voordat het te laat is, dat wil zeggen, voordat ongetwijfeld zal blijken hoe ijdel, armzalig en dus onnozel het plakken van zulke etiketten geweest is.

            Opmerkelijk is trouwens ook dat zulke pretenties niet van de erin opgenomen dichters en prozaschrijvers zelf uit lijken te gaan, zoals dat in de 20^ste eeuw nog wel eens te verwachten was van aarde- en hemelbestormende avantgarde-kunstenaars die in groepsverband ruimte voor de uitvoering van hun artistieke programma wilden vrijmaken, maar van samenstellers die zoiets menen te kunnen overzien als wat, geloof ik, ‘het literaire veld’ wordt genoemd.

            Maar vooral staat dit alles haaks op wat ik hoop dat nieuwe ware literatuur vandaag de dag kan doen, namelijk wat ze in feite altijd heeft gedaan: uit wezenlijke vanzelfsprekendheid haaks staan op de waan van de zichzelf actualiserende actualiteit.

Zie ook Postscriptum