GOTTFRIED BENN – ROUW KAN HET NIET ZIJN

 

In dat kleine bed, haast kinderbed, stierf de Droste

(te zien in haar museum in Meersburg),

op deze sofa Hölderlin in de toren bij een timmerman,

Rilke, George in Zwitserse ziekenhuisbedden allicht,

in Weimar lagen de grote zwarte ogen

van Nietzsche op een wit kussen

tot zijn laatste oogopslag –

allemaal rommel nu of helemaal nergens meer,

onvatbaar, onwezenlijk

in het pijnloos-eeuwige verval.

 

Wij dragen kiemen van alle goden in ons,

het gen van de dood en het gen van de lust –

wie heeft ze gescheiden, de woorden en de dingen,

wie heeft ze vermengd, de kwalen en de plaats

waar ze eindigen, hout met tranenstromen,

een erbarmelijk thuis voor korte duur.

 

Rouw kan het niet zijn. Te ver, te wijd,

te onaanraakbaar bed en tranen,

geen nee, geen ja,

geboorte en lichaamspijn en geloof,

een opwellen, naamloos, een glippen,

iets bovenaards dat in de slaap zich roert,

bewoog bed en tranen –

slaap in!

 

 

(herziene vertaling 2025 HB)

 

HIER DEED IK HET VOOR

Kreeg vandaag het volgende bericht: "Hoi Huub! Ik wilde je even laten weten dat ik, zelfs (of liever: ook) nu ik 40 ben nog plezier heb van je lessen. Ik genoot altijd van de manier waarop jij ons leerde over kunstgeschiedenis, vooral mbt moderne kunst. Toen ik met mijn gezin op vakantie was in New York heb ik ze meegenomen naar het Museum of Modern Art. Okee, ik liep daar wel met 3 mannen die bij veel werken riepen’ dat had ik ook kunnen maken!’

… maar in mijn hoofd zat ik weer in jouw lessen op Damstede. Pop art (mijn favo), de soepblikken én Marilyn Monroe van Andy Warhol, Roy Liechtenstein, de dansende mensen van Matisse, het werk van Picasso van vroeg tot laat, Pollock… in gedachten hoorde ik je er nog over vertellen. En hoewel ze matig geïnteresseerd waren probeerde ik dat over te brengen op mijn zoons (7 en 9). over een paar jaar zal ik Blue Velvet en Reservoir Dogs met ze kijken onder het mom van hun culturele opvoeding. Anyway, ik wilde je even laten weten dat jouw ‘legacy’ als docent nog springlevend is. Fijne dag!"

HELAAS NOG ACTUEEL (1)

Wil je met je schrijfsels zo lang mogelijk 'actueel' blijven? Zeker niet altijd, vaak liever helemaal niet, verdomme! Onderstaande Nonnollestekst dateert van 17 februari 2012.

***

Gisteravond enkele minuten onthullende televisie bij het aanstaande optreden van Haitham al Haddad vanavond in De Balie, op loopafstand bij mij vandaan. In Nieuwsuur werden aan de fundamentele moslim per satellietverbinding enkele vragen voorgelegd door programmapresentatrice Mariëlle Tweebeeke. Zij legde hem onder meer enkele uitspraken voor die hij gedaan zou hebben in een publicatie uit 2001, getiteld The Science of Victory: de joden werden daarin varkens en apen genoemd. ‘Geen uitspraken van mij,’ aldus Haitham al Haddad, ‘want dat artikel is een vertaling.’ Vertaalfouten dus. Nogal cruciale in dit geval. Maar die zijn er meer geweest in de geschiedenis der religieuze mensheid. Dat Michelangelo zijn Mozes hoorns op zijn kop zette is te wijten aan zo’n vertaalfout, net als het feit dat in de uitbeelding van Romeinse mythologische verhalen de god Vulcanus vaak vergezeld wordt door apen. Intussen vraag ik me af of het niet langzaam tijd wordt dat iemand die zichzelf graag als academicus beschouwt – of zou het ‘Science’ van de titel ook een vertaalfout zijn? –, ophoudt met soorten uit het dierenrijk symbolisch te blijven ijken. Al 334 jaar geleden wees, op loopafstand van waar zich nu De Balie bevindt, de godvruchtige Jan Swammerdam erop dat een luis heel wat meer en anders was dan een diertje welks naam je het beste kon gebruiken om er bepaalde medemensen mee te etiketteren: ‘Ik presenteer UEd. alhier den almagtigen vinger Gods in de anatomie van een luys.’

          Geen wonder dat Al Haddad intussen niet snapt waarom hij niet zou mogen deelnemen aan een ‘academisch’ debat op de Vrije Universiteit; de academici van die universiteit weten het zelf kennelijk niet eens.

Het meest onthullende deel van het satellietgesprek ging – uiteraard – over de onthulling. Al Haddad verklaarde niet naar de televisiestudio te willen komen omdat hij dan het gevaar liep te worden geïnterviewd door een vrouw, dat wil zeggen, een als vrouw herkenbare vrouw, dus zo eentje in onthullende kleding. Via de satelliet met een vrouw praten, was voor Al Haddad geen probleem, dat was alleen maar praten, daarbij hoefde je de vrouw niet voor je te zien. De reactie van Mariëlle Tweebeeke daarop was even defensief als, onbewust, geniaal: ‘Very decent, I can assure you.’ En van het ene op het andere moment gaat het gezicht van de baardige Prinzipienreiter even glimlachend open en kan ik door een spleet in zijn kop kijken om te zien What is on a man's mind…
         Wat Al Haddad dan zegt is écht een aperte leugen: 'Ik heb u niet gezien.'
         De taal staat je namelijk niet toe om iets te ontkennen of te zeggen niet te willen zien zonder het tegelijkertijd vóór je te zien. Ik durf niet te beweren dat de man de verschijning van een presentatrice in weliswaar ‘decente’ kledij maar zonder slipje voor ogen kreeg – zoals dat nu dus hier gebeurt –, maar dat hij er iets minder decents bij zag dan hij zei te willen, was gewoonweg aan hem af te zien.

          Zo zie ik ook, wanneer Al Haddad zegt dat overspelige vrouwen gestenigd moeten worden, concreet vrouwen die gestenigd worden. Dat kan nooit en te nimmer slechts een abstracte gedachte zijn of worden. Geen iconoclasme is opgewassen tegen de beelddwingelandij van de taal. In feite is elk iconoclasme slechts verhullende schijn. Of je zou de taal moeten afschaffen en een leven moeten gaan leiden als de varkens en de apen.

DE OUDE ZAGER TIKT

 

blijvend jong

Je bent midden zeventig en publiceert in een literair periodiek* waarvan de redactie je afficheert als een coryfee van de Nederlandstalige poëzie, versregels als deze:

‘De dag breekt ons in fragmenten van een spiegelbeeld,

Een brandversneller in kwikzilver en gif als van emulsie,

Drek en olieslik trillend op een open wond in het oog’

Benijdenswaardig, want met hun onbevattelijke mengeling van abstractie en concreetheid, en hun zich aan logica en voorstellingsvermogen onttrekkende beelden, doen de regels me denken aan poëzie die ik zelf schreef op - was ik nog maar zo jong - mijn zeventiende maar die ik nu niet meer uit mijn pen zou kunnen krijgen.

***

stand van de cultuur

Wat zegt taalgebruik van culturele instellingen over de culturele gesteldheid binnen die instellingen?

De Stadsschouwburg in Amsterdam moet als instituut al een tijdje Internationaal Theater Amsterdam of, nog liever, ITA worden genoemd. En zo stelt ITA zijn brasserie voor**:

‘Onze brasserie is een unieke ontmoetingsplek voor theaterbezoekers en acteurs, stadsbezoekers en gezelligheidszoekers, (young) professionals en creatieven. De brasserie is tevens de ideale plek voor een succesvolle afspraak of een sessie zakelijke creativiteit. De razendsnelle WiFi-verbinding bieden wij u gratis aan.’

‘Onze’, ‘wij’: kennelijk is ‘ITA’ iets meervoudigs.

Ontmoetingsplek ‘voor’ of ‘van’?

In wat ‘professionals’? Voetbal, prostitutie, dak- en zinkwerk? En waarom Engelstalig ‘young’ maar dan wel tussen haakjes?

Wat zijn ‘creatieven’? Iets anders dan creatievelingen?

Hoezo ‘tevens’ terwijl de aanduiding ‘ontmoetingsplek’ al is gebruikt?

Zijn er ook plekken die men speciaal bezoekt voor niet succesvolle afspraken?

… ‘een sessie zakelijke creativiteit’…

Zucht.

Wel heel fijn overigens dat je er ’s ochtends om acht uur al kunt dineren en ’s avonds om elf uur kunt ontbijten, want: ‘In onze brasserie kunt u van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat ontbijten, lunchen, borrelen en dineren.’

***

dienstplicht

Om meerdere redenen ben ik tegen het herinvoeren van de militaire dienstplicht. En niet voor niets ben ik eertijds afgekeurd op grond van de kwalificatie S5.

Toch is er één reden om wél voor zo’n herinvoering te willen zijn: mijn nieuwsgierigheid. Nieuwsgierigheid naar de positiebepaling, dus kleurbekenning van dienstplichtigen met een dubbele nationaliteit. Of eigenlijk is het niet zozeer nieuwsgierigheid als wel behoefte aan bevestiging van een donkerbruin vermoeden. Of zouden die jongens en meisjes met twee paspoorten niet eens worden opgeroepen?

_____________________

* Poëziekrant 2025 - 2

** https://ita.nl/nl/cafe-brasserie/

RECENSIERUIMTE-IMPACT

 

Praktisch een hele krantenpagina kreeg ik ter beschikking toen ik ergens rond mijn dertigste eerst heel even voor De Volkskrant en daarna een aantal jaren lang met grote regelmaat voor De Groene Amsterdammer literatuur mocht bespreken.

 

Dat waren nog eens tijden! Wat ruimte aangaat althans. Qua impact zouden een paar regels net zo hebben volstaan.